Ọchịchị Ocean na Anthropocene

Ndị edemede: Ruben Zondervan, Leopoldo Cavaleri Gerhardinger, Isabel Torres de Noronha, Mark Joseph Spalding, Oran R Young
Aha mbipụta: International Geosphere-Programme Biosphere, Global Change Magazine, mbipụta 81
Ụbọchị mbipụta: Tuzdee, Ọktoba 1, 2013

A na-echebu oke osimiri ahụ dị ka akụ na-enweghị njedebe, nke mba na ndị obodo na-ekewa ma jiri ya mee ihe. Ugbu a, anyị maara nke ọma. Ruben Zondervan, Leopoldo Cavaleri Gerhardinger, Isabel Torres de Noronha, Mark Joseph Spalding na Oran R Young na-enyocha otu esi achị na ichekwa gburugburu mmiri nke ụwa anyị. 

Anyị bụ́ ụmụ mmadụ chere na Ụwa dị larịị. Anyị amaghị na oké osimiri gbatịrị ebe dị anya, na-ekpuchi ihe dị ka pasent 70 nke elu ụwa, nke nwere ihe karịrị 95% nke mmiri ya. Ozugbo ndị nyocha oge mbụ matara na mbara ụwa bụ okirikiri, oke osimiri wee banye n'elu nnukwu akụkụ abụọ, nke a na-ahụbeghị anya - a. nnukwu incognitum.

Taa, anyị enyochala ọmụmụ ihe n'ofe oke osimiri ọ bụla wee mee ka ụfọdụ n'ime oke omimi nke oke osimiri ahụ, na-abịa n'echiche akụkụ atọ karịa nke mmiri nke na-ekpuchi ụwa. Anyị maara ugbu a na njikọ nke mmiri na sistemu ndị a pụtara na ụwa nwere naanị otu oke osimiri. 

Ọ bụ ezie na anyị amatabeghị omimi na ịdị njọ nke egwu egwu mgbanwe ụwa na-ebute usoro mmiri nke mbara ala anyị, anyị maara nke ọma iji mata na oke osimiri nọ n'ihe egwu n'ihi oke nrigbu, mmetọ, mbibi ebe obibi na mmetụta mgbanwe ihu igwe. Anyị makwaara nke ọma ịnakwere na ọchịchị oke osimiri dị adị ezughị oke iji gboo ihe iyi egwu ndị a. 

N'ebe a, anyị na-akọwapụta nnukwu ihe ịma aka atọ dị na ọchịchị nke oke osimiri, wee keekwa nsogbu ọchịchị nyocha ise nke ekwesịrị ilebara anya, dị ka ọrụ Ọchịchị Sistemu Ụwa si kwuo, iji chebe nnukwu oke osimiri jikọtara ọnụ. 

Ịtọpụta ihe ịma aka
N'ebe a, anyị na-atụle ihe ịma aka atọ dị mkpa na nchịkwa oke osimiri: nrụgide na-arị elu, mkpa ọ dị maka nkwalite nhazi zuru ụwa ọnụ na nzaghachi ọchịchị maka, na njikọ nke usoro mmiri.

Ihe ịma aka nke mbụ metụtara mkpa ọ dị ịchịkwa mmụba nke ụmụ mmadụ na-eji usoro mmiri na-aga n'ihu na-erigbu ihe onwunwe nke oke osimiri. Oke osimiri bụ ihe atụ zuru oke nke ka ngwaahịa ụwa niile nwere ike isi gwụ ọbụlagodi mgbe ụfọdụ iwu nchekwa dị, ma ọ bụ iwu nkịtị ma ọ bụ ọchịchị onwe nke obodo. 

Na mpaghara ala, obodo ọ bụla dị n'ụsọ oké osimiri nwere ikike n'ebe mmiri dị n'akụkụ mmiri nke ya. Ma n'ofe mba mmiri, usoro mmiri na-agụnye oké osimiri na oke osimiri, bụ ndị na-abịa n'okpuru United Nations Convention on the Law of the Sea (UNCLOS), nke e guzobere na 1982. Oké osimiri na mmiri ndị karịrị mba ikike ọtụtụ mgbe anaghị agbazinye onwe ha. ime ka obodo mara ọkwa ọchịchị onwe; ya mere, iwu ndị na-emetụta ntaramahụhụ n'okpuru ọnọdụ ndị a nwere ike ịba uru karịa ịwepụ oke nrigbu. 

Okwu gbasara azụmahịa nke mmiri, mmetọ mmiri, na ụdị ndị na-akwaga mba ọzọ na oke azụ̀ na-agafe agafe na-egosi na ọtụtụ okwu na-agafe oke mmiri nke steeti ndị dị n'ụsọ oké osimiri na oke osimiri. Njikọ ndị a na-ebute ihe ịma aka nke abụọ, nke chọrọ nhazi n'etiti mba ndị dị n'ụsọ oké osimiri na mba ụwa n'ozuzu ya. 

Ejikọkwara sistemu mmiri na sistem ikuku na nke ụwa. Mgbapụta gas nke griin ha na-agbanwe usoro okirikiri biochemical na gburugburu ụwa. N'ụwa niile, oke acidification nke oke osimiri na mgbanwe ihu igwe bụ ihe kachasị mkpa sitere na ikuku ndị a. Usoro ihe ịma aka nke atọ a chọrọ usoro ọchịchị nwere ike ileba anya na njikọ dị n'etiti akụkụ ndị bụ isi nke sistemu okike ụwa n'oge a na-enwe nnukwu mgbanwe ma na-eme ngwa ngwa. 

---

Ngwakọta mmiri: ihe nlele nke otu gọọmentị mba ụwa, mba na mpaghara, ụlọ ọrụ na-abụghị nke gọọmentị, ndị nyocha, azụmaahịa na ndị ọzọ na-ekere òkè n'okwu gbasara ọchịchị oke osimiri. 

---

Nyochaa nsogbu ndị a ga-edozi
Ụlọ ọrụ Ọchịchị Sistemu Ụwa na-eme ihe iji dozie isi ihe ịma aka atọ anyị na-enye n'elu. Malite na 2009, ọrụ dị ogologo afọ iri nke International Human Dimensions Programme na Global Environmental Change na-achịkọta ọtụtụ narị ndị nchọpụta gburugburu ụwa. Site n'enyemaka nke ndị ọrụ na-ahụ maka ọchịchị oké osimiri, ọrụ ahụ ga-emepụta nchọpụta sayensị na-elekọta mmadụ na isiokwu ndị dị mkpa maka ihe ịma aka anyị, gụnyere nkewa ọchịchị; ọchịchị nke mpaghara gafere ikike obodo; atumatu mmịpụta akụ azụ̀ na ịnweta; na ọrụ nke ahia ma ọ bụ ndị na-abụghị ndị gọọmentị (dị ka ndị ọkụ azụ ma ọ bụ azụmahịa njem nlegharị anya) na mmepe na-adigide. 

Ndị otu a ga-ewepụtakwa usoro nyocha nke ọrụ a, bụ nke na-ebute nsogbu nyocha ise dabere n'okwu dị mgbagwoju anya nke ọchịchị oke osimiri. Ka anyị leba anya na nkenke ndị a.

Nsogbu mbụ bụ ọmụmụ gbasara usoro ọchịchị ma ọ bụ ihe owuwu metụtara oke osimiri. "Usoro iwu nke oke osimiri", UNCLOS, na-ewepụta usoro ntụaka maka ọchịchị oke osimiri. Akụkụ ndị bụ isi nke UNCLOS gụnyere oke ikike nke oke mmiri, ka mba mba ga-esi na-akpakọrịta, na ebumnuche zuru oke nke njikwa oke osimiri, yana inye otu ọrụ dị iche iche n'etiti gọọmentị etiti. 

Ma usoro a aghọwo ihe na-adịghị mma ka ụmụ mmadụ na-arụ ọrụ nke ọma karịa mgbe ọ bụla n'iwepụta ihe ndị dị n'oké osimiri, na ojiji nke mmadụ na-eji usoro mmiri (dị ka igwu mmanụ, ịkụ azụ, coral reef njem nlegharị anya na ebe nchebe mmiri) na-adaba ugbu a na esemokwu. Nke kachasị, usoro ahụ emeghị ka ọ kwụsịlata mmetụta ndị mmadụ na-atụghị anya ya na-eme n'oké osimiri site na mmekọrịta ala na ikuku: ikuku griin anthropogenic. 

Nsogbu nyocha nke abụọ bụ nke ụlọ ọrụ. Taa, oke osimiri na sistemụ ụwa ndị ọzọ na-emetụta ndị ọrụ gọọmentị etiti, gọọmentị mpaghara ma ọ bụ obodo, mmekọrịta ọha na eze na nzuzo na netwọk sayensị. Ndị na-eme ihe nkiri dị ka nnukwu ụlọ ọrụ, ndị ọkụ azụ na ndị ọkachamara n'otu n'otu na-emetụta oke osimiri. 

N'akụkọ ihe mere eme, otu ndị dị otú ahụ na-abụghị ndị gọọmentị, na karịsịa ngwakọ mmekọrịta ọha na eze na nkeonwe, enweela mmetụta siri ike na ọchịchị oke osimiri. Dịka ọmụmaatụ, ụlọ ọrụ Dutch East India, nke e guzobere na 1602, bụ ndị gọọmentị Dutch nyere ikike ịzụ ahịa na Eshia, yana ikike a na-echekwakarị maka steeti, gụnyere ikike ịkwado nkwekọrịta, ego ego na ịmepụta obodo. Na mgbakwunye na ikike dị ka steeti ya n'ihe gbasara akụrụngwa mmiri, ụlọ ọrụ ahụ bu ụzọ kesara ndị mmadụ onwe ha uru ya. 

Taa, ndị ọchụnta ego nke onwe na-agbakọta iji weta akụ sitere n'okike maka ọgwụ ọgwụ ma na-arụ ọrụ ogbunigwe miri emi, na-atụ anya irite uru n'ihe ekwesịrị iwere dị ka ihe ọma zuru ụwa ọnụ. Ihe atụ ndị a na ndị ọzọ na-eme ka o doo anya na nchịkwa oke osimiri nwere ike ịrụ ọrụ n'ịkwado egwuregwu ahụ.

Nsogbu nke atọ bụ ime mgbanwe. Okwu a na-agụnye echiche ndị metụtara ya na-akọwa otu ndị otu na-elekọta mmadụ si emeghachi ma ọ bụ na-atụ anya ihe ịma aka ndị sitere na mgbanwe gburugburu ebe obibi. Echiche ndị a na-agụnye adịghị ike, nkwụghachi azụ, mgbanwe, ike, na ikike ime mgbanwe ma ọ bụ mmụta mmekọrịta ọha na eze. Usoro ọchịchị ga-abụrịrị ihe na-agbanwe n'onwe ya, yana chịkwaa ka mmegharị ahụ si eme. Dịka ọmụmaatụ, ebe azụ azụ pollock dị n'Oké Osimiri Bering agbanweela maka mgbanwe ihu igwe site na ịkwaga n'ebe ugwu, gọọmentị US na Russia yiri ka ha enweghị: mba abụọ ahụ na-arụrịta ụka maka ikike ịkụ azụ na-adabere na ọnọdụ mpaghara nke ịkụ azụ na esemokwu nke oke osimiri ha. .

Nke anọ bụ ajụjụ na izi ezi, ọ bụghị naanị na ndọrọ ndọrọ ọchịchị, kamakwa n'echiche mpaghara maka oke osimiri: mmiri ndị a dị n'ofe obodo mba, na-emeghe nye mmadụ niile ma bụrụ nke ọ bụla. Mana otu oke osimiri na-egosi njikọ chiri anya nke ọdịdị ala na oke mmiri, ndị mmadụ, na ihe ndị sitere n'okike na ihe ndị na-adịghị ndụ. Njikọ ndị a na-etinyekwu ihe ndị ọzọ na usoro nhazi nsogbu, iji na-emeso ike, ọrụ na mmasị dị iche iche nke ndị otu. 

Otu ihe atụ bụ nnwale fatịlaịza nke oke osimiri ‘rogue’ na nso nso a n’ụsọ oké osimiri Canada, ebe otu ụlọ ọrụ nkeonwe jiri ígwè jiri ígwè na-amịpụta mmiri oké osimiri iji mụbaa sequestration carbon. Akọsara nke a n'ọtụtụ ebe dị ka nnwale 'geoengineering' na-achịkwaghị achịkwa. Kedu onye nwere ikike ịnwale oke osimiri? Ma ònye ka a ga-ata ma ọ bụrụ na ihe agahiere? Esemokwu ndị a na-emepe emepe na-enye arụmụka na-eche echiche banyere ajụjụ na izi ezi. 

Nsogbu nyocha ikpeazụ bụ oke na ịnweta. Ònye na-enweta ihe, mgbe, ebe na otú? Nkwekọrịta dị mfe nke abụọ na-ekewa oke osimiri iji rite uru na mba abụọ na-efu ndị ọzọ niile arụghị ọrụ, dịka ndị Spanish na Portuguese chọpụtara ọtụtụ narị afọ gara aga. 

Mgbe Columbus nyochachara, mba abụọ a banyere na 1494 Treaty of Tordesillas na 1529 Treaty of Saragossa. Mana ikike ụgbọ mmiri nke France, England na Netherlands leghaara nkewa nke abụọ anya. Ọchịchị oke osimiri n'oge ahụ dabere n'ụkpụrụ dị mfe dịka "onye mmeri na-ewe ihe niile", "buru ụzọ bịa, buru ụzọ jee ozi" na "nnwere onwe nke oke osimiri". Taa, a chọrọ usoro ọkaibe karịa iji kesaa ibu ọrụ, ọnụ ahịa na ihe egwu metụtara oke osimiri, yana inye ohere nha anya na ikenye ọrụ na uru nke oke osimiri. 

Oge ọhụrụ na nghọta
Site n'ịmatawanye ihe ịma aka ndị dị n'aka, ndị ọkà mmụta sayensị na mmekọrịta mmadụ na ibe ya na-achọ nkwenye maka ọchịchị oké osimiri dị irè. Ha na ndị na-ahụ maka ya na-akpakọrịta ka ha mee nyocha ha. 

Dịka ọmụmaatụ, IGP's Integrated Marine Biogeochemistry and Ecosystem Research (IMBER) oru ngo na-emepe usoro a na-akpọ IMBER-ADApt iji nyochaa ime atụmatụ maka ọchịchị oke osimiri ka mma. Ọdịnihu Ocean Alliance (FOA) e hibere nso nso a na-achịkọtakwa otu, mmemme na ndị mmadụ n'otu n'otu iji jikọta ọzụzụ akọwapụtara na ihe ọmụma ha, iji kwalite mkparịta ụka gbasara ọchịchị oke osimiri ma nyere ndị na-eme amụma aka. 

Ebumnuche FOA bụ “iji teknụzụ ozi ọhụrụ wee wulite obodo na-esonyere ya – netwọkụ ihe ọmụma oke osimiri zuru ụwa ọnụ – nwee ike idozi okwu ọchịchị n'oké osimiri na-apụta ngwa ngwa, nke ọma na n'ụzọ ziri ezi”. Njikọ ahụ ga-achọ inye aka na mbido mbụ nke ime mkpebi, iji kwalite mmepe mmepe nke oke osimiri site na mpaghara ruo n'ọkwa ụwa. FOA na-akpọkọta ndị na-emepụta ihe na ndị na-azụ ahịa ihe ọmụma ma na-akwalite mmekorita n'etiti ọtụtụ òtù na ndị mmadụ n'otu n'otu. Otu dị iche iche gụnyere UN Intergovernmental Oceanographic Commission; Ụlọ ọrụ Benguela; Agulhas na Somali Currents Large Marine Ecosystem Project; ntule ọchịchị oke osimiri nke Mmemme Nleba Gburugburu Ebe Obibi na-agafe oke mmiri; Mmekọrịta Land-Ocean na oru ngo Mpaghara Mpaghara; Onye isi ụlọ ọrụ Portuguese General for Ocean Policy; Luso-American Foundation for Development; na The Ocean Foundation, n'etiti ndị ọzọ. 

Ndị otu FOA, gụnyere Earth System Governance Project, na-enyocha ụzọ ha ga-esi tinye aka na mmepe nke usoro nyocha nke oke osimiri maka atụmatụ Ụwa Ọdịnihu. N'ime afọ iri na-abịanụ, atụmatụ Ọdịnihu Ụwa ga-abụ ikpo okwu dị mma iji kpokọta ndị nchọpụta, ndị na-eme iwu na ndị ọzọ metụtara maka ịmepụta ngwọta maka nsogbu mmiri. 

Ọnụ, anyị nwere ike ịnye ihe ọmụma na ngwá ọrụ dị mkpa maka ọchịchị oké osimiri dị irè na Anthropocene. Oge a metụtara mmadụ bụ mare incognitum - oke osimiri na-enweghị atụ. Dịka usoro okike siri ike nke anyị bi na-agbanwe na mmetụta mmadụ, anyị amaghị ihe ga-eme, ọkachasị oke osimiri ụwa. Mana usoro nchịkwa nke oke osimiri n'oge na ngbanwe ga-enyere anyị aka ịnyagharị Anthropocene.

Ịgụ Ọgụgụ

• Biermann F (2012) Ịmepụta akwụkwọ ikike nke United Nations Charter. Ọchịchị ụwa na Anthropocene. Ọchịchị Ọchịchị Ụwa Sistemụ Akwụkwọ Na-arụ ọrụ Nke 21. Lund na Amsterdam: Earth System Governance Project.
• Spalding, Mark J. “Iji ikike iji kwalite ọrụ nlekọta nwere ihe a chọrọ: Ọchịchị kwesịrị ntụkwasị obi”, Akwụkwọ ọcha: The Ocean Foundation March 2013
• Ọchịchị Sistemu Ụwa
• Ọdịnihu Ocean Alliance