Te Huringa Whanonga a Te Moananui-a-Kiwa me te Tiaki

HOKI KI TE RANGAHAU

Ripanga o Ihirangi

1. Kupu Whakataki
2. Nga Tikanga o te Momoana Matapaki
- 2.1 Whakarapopototanga
- 2.2 Rautaki Whakawhitiwhiti
3. Huringa Whanonga
- 3.1. whakarāpopototanga
- 3.2. Whakamahinga
- 3.3. Nature-Based Empathy
4. Mātauranga
- 4.1 STEM me te Moana
- 4.2 Rauemi mo nga Kaiako K-12
5. Te Kanorau, Te Tika, te Whakauru, me te Tika
6. Paerewa, Tikanga me nga Tohu

1. Kupu Whakataki

Ko tetahi o nga tino aukati ki te ahu whakamua i roto i te waahanga tiaki moana ko te kore tino mohio ki te hiranga, te whakaraerae, me te honohono o nga punaha moana. Ko nga rangahau e whakaatu ana kaore te iwi whanui i te mohio ki nga take o te moana me te uru atu ki te reo matatini o te moana na te mea ko te waahi ako me te huarahi mahi whaimana i mua kaore i rite. Ko te kaupapa matua hou a te Ocean Foundation, ko te Whakaako Mo Te Moana Initiative, i whakaturia i te tau 2022 hei whakatika i tenei raruraru. Teach For the Ocean is dedicated to shifting the way we teaching e pā ana ki te moana ki nga taputapu me nga tikanga e akiaki ana i nga tauira me nga tikanga hou hoki te moana. Hei tautoko i tenei kaupapa, ko te wharangi rangahau nei ko te whakatakoto i nga korero o naianei me nga ahuatanga o naianei e pa ana ki te reo matatini o te moana me te whakarereketanga o te whanonga tiaki moana me te tautuhi i nga waahi ka taea e Te Ocean Foundation te whakakii i tenei kaupapa.

He aha te reo matatini o te moana?

Ahakoa he rereke te whakamaaramatanga i waenga i nga whakaputanga, i roto i nga kupu ngawari, ko te matauranga o te moana he maarama ki te awe o te moana ki te tangata me te ao katoa. He pehea te mohio o te tangata ki te taiao o te moana me te pehea e pa ai te hauora me te oranga o te moana ki nga tangata katoa, me te mohiotanga whanui mo te moana me te oranga e noho ana i reira, tona hanganga, mahi, me pehea te korero i tenei. matauranga ki etahi atu.

He aha te huringa whanonga?

Ko te whakarereketanga o te whanonga ko te rangahau me pehea te whakarereketanga o te tangata i o raatau waiaro me o raatau whanonga, me pehea te whakatenatena a te tangata i nga mahi ki te tiaki i te taiao. Pērā i te reo matatini o te moana, he tautohetohe mo te whakamāramatanga tika o te huringa whanonga, engari kei roto i nga wa katoa nga whakaaro e whakauru ana i nga ariā hinengaro me nga waiaro me te whakatau kaupapa mo te tiaki.

He aha te mahi hei awhina i nga waahi o te maatauranga, whakangungu, me te whai waahi ki te hapori?

Ko te huarahi reo matatini a TOF e aro ana ki te tumanako, te mahi, me te whakarereketanga o te whanonga, he kaupapa uaua i korerohia e te Perehitini TOF Mark J. Spalding i to tatou blog i te tau 2015. Ko Teach For the Ocean e whakarato ana i nga waahanga whakangungu, nga korero me nga rauemi whatunga, me nga ratonga tohutohu hei tautoko i to tatou hapori o nga kaiwhakaako moana i a ratou e mahi tahi ana ki te ahu whakamua i ta ratou huarahi ki te whakaako me te whakawhanake i o raatau tikanga ki te whakaputa i te huringa whanonga toimau. Ka kitea etahi atu korero mo Teach For the Ocean i runga i ta maatau wharangi kaupapa, konei.

---

2. Te Reo Matatini

2.1 Whakarapopototanga

Ko Marrero raua ko Payne. (Pipiri 2021). Te Reo Matatini: Mai i te Ripple ki te Ngaru. Kei te pukapuka: Ocean Literacy: Understanding the Ocean, pp.21-39. DOI:10.1007/978-3-030-70155-0_2 https://www.researchgate.net/publication /352804017_Ocean_Literacy_Understanding _the_Ocean

He kaha te hiahia mo te reo matatini o te moana i runga i te taumata o te ao na te mea ka whakawhiti te moana i nga rohe whenua. Ko tenei pukapuka e whakarato ana i te huarahi ako mo te matauranga moana me te reo matatini. Ko tenei upoko e whakarato ana i te hitori mo te reo matatini o te moana, ka hono ki te United Nations Sustainable Development Goal 14, me te tuku taunakitanga mo te whakapai ake i nga tikanga whakawhitiwhiti korero me te maatauranga. Ka timata te upoko ki te United States me te whakawhānui ake i te whānuitanga ki te hipoki i nga taunakitanga mo nga tono mo te ao.

Marrero, ME, Payne, DL, & Breidahl, H. (2019). Ko te keehi mo te mahi tahi ki te whakatairanga i te matauranga o te moana o te ao. Frontiers in Marine Science, 6 https://doi.org/10.3389/fmars.2019.00325 https://www.researchgate.net/publication/ 333941293_The_Case_for_Collaboration_ to_Foster_Global_Ocean_Literacy

I puta te reo matatini o te moana i runga i te mahi tahi i waenga i nga kaiwhakaako okawa me nga kaiwhakaako opaki, nga kaiputaiao, nga tohunga ngaio a te kawanatanga, me etahi atu e hiahia ana ki te tautuhi i nga mea e tika ana kia mohio te tangata mo te moana. Ka whakanuia e nga kaituhi te mahi a nga whatunga matauranga moana i roto i nga mahi o te matauranga moana o te ao me te matapaki i te hiranga o te mahi tahi me te mahi ki te whakatairanga i te oranga moana a meake nei. Ko te tohe a te pepa me mahi tahi nga whatunga reo matatini moana ma te aro ki nga tangata me nga hononga ki te hanga hua, ahakoa he nui ake te mahi kia kaha ake ai, kia rite tonu, kia whai rawa atu.

Uyarra, MC, me Borja, Á. (2016). Te reo matatini o te moana: he 'hou' aria-a-iwi-a-iwi mo te whakamahi tauwhiro o nga moana. Poutini Parahanga Moana 104, 1–2. doi: 10.1016/j.marpolbul.2016.02.060 https://www.researchgate.net/publication/ 298329423_Ocean_literacy_A_’new’_socio-ecological_concept_for_a_sustainable_use_ of_the_seas

Te whakataurite i nga rangahau tirohanga a te iwi mo nga whakatumatanga me te whakamarumaru o te moana puta noa i te ao. Ko te nuinga o nga kaiwhakautu e whakapono ana kei te riri te taiao moana. Ko te parahanga kei runga ake ka whai i te hī ika, te whakarerekētanga o te noho, me te huringa o te rangi. Ko te nuinga o nga kaiwhakautu e tautoko ana i nga waahi whakamarumaru moana i to ratau rohe, whenua ranei. Ko te nuinga o nga kaiwhakautu e pirangi ana ki te kite i nga waahi o te moana nui atu e tiakina ana i enei waa. E whakatenatena ana tenei i te haere tonu o nga mahi a te moana i te mea e whakaatu ana kei reira te tautoko mo enei kaupapa ahakoa kua kore te tautoko mo etahi atu kaupapa moana i tenei wa.

Gelcich, S., Buckley, P., Pinnegar, JK, Chilvers, J., Lorenzoni, I., Terry, G., et al. (2014). Te maaramatanga o te iwi, nga awangawanga, me nga kaupapa matua mo nga paanga anthropogenic ki nga taiao moana. Nga Mahi a te National Academies of Science USA 111, 15042-15047. doi: 10.1073 / pnas.1417344111 https://www.researchgate.net/publication/ 267749285_Public_awareness_concerns_and _priorities_about_anthropogenic_impacts_on _marine_environments

Ko te taumata o te awangawanga e pa ana ki nga paanga o te moana e hono tata ana ki te taumata o te mohiotanga. Ko te parahanga me te hii ika e rua nga wahanga e arohia ana e te marea mo te whakawhanake kaupapa here. He rerekee te taumata o te whakawhirinaki i waenga i nga puna korero rereke, he mea teitei rawa atu mo nga tohungatanga me nga tuhinga a te tohunga engari he iti ake mo te kawanatanga me te umanga. Ko nga hua e kii ana ka kite te marea i te tata tonu o nga paanga anthropogenic moana me te tino awangawanga mo te parahanga o te moana, te hii ika, me te waikawa o te moana. Ma te whakamohiotanga ki te iwi whanui, maaharahara, me nga kaupapa matua ka taea e nga kaiputaiao me nga kaituku putea te mohio ki te hononga o te iwi whanui ki nga taiao moana, te hanga i nga paanga, me te whakarite i nga kaupapa matua o te whakahaere me te kaupapa here ki te hiahia a te iwi.

Te Kaupapa Moana (2011). Amerika me te Moana: Annual Update 2011. Te Kaupapa Moana. https://theoceanproject.org/research/

Ko te whai hononga whaiaro ki nga take o te moana he mea nui ki te whakatutuki i te whai waahi mo te wa roa ki te atawhai. Ko nga tikanga hapori e tohu ana he aha nga mahi e paingia ana e te tangata i te wa e whakatau ana i nga otinga mo nga raruraru taiao. Ko te nuinga o nga tangata e toro ana ki te moana, ki nga kararehe kararehe, ki nga puna wai kei te pai kee ki te tiaki moana. Kia whai hua nga kaupapa tiaki mo te wa roa, motuhake, rohe, me nga mahi a te tangata ake me whakanui, me whakatenatena. Ko tenei rangahau he whakahou ki a Amerika, te Moana, me te Huringa Hurirangi: New Research Insights for Conservation, Awareness, and Action (2009) and Communicating About Oceans: Results of a National Survey (1999).

National Marine Sanctuary Foundation. (2006, Hakihea). Huihuinga mo te Ripoata mo te Reo Matatini. Pipiri 7-8, 2006, Washington, DC

Ko tenei purongo ko te hua o te hui a te National Conference on Ocean Literacy i te tau 2006 i Washington, DC Ko te kaupapa o te hui ko te whakaatu i nga mahi a te hapori matauranga moana ki te kawe i nga akoranga moana ki roto i nga akomanga huri noa i te United States. I kitea e te huinga ki te whakatutuki i tetahi iwi tangata mohio ki te moana, me whakarereke nga punaha o o tatou punaha matauranga okawa, opaki hoki.

2.2 Rautaki Whakawhitiwhiti

Toomey, A. (2023, Hui-tanguru). He aha nga Meka e kore e Hurihia nga Hinengaro: Ko te Maramatanga mai i te Putaiao Hinengaro mo te Whakapai ake i te Whakawhitiwhiti Rangahau Tiaki. Te Tiaki Ora, Vol. 278. https://www.researchgate.net/publication /367764901_Why_facts_don%27t_change _minds_Insights_from_cognitive_science_for_ the_improved_communication_of_ conservation_research

Ka torotoro a Toomey me te ngana ki te whakakore i nga korero pakiwaitara me pehea te pai ake o te whakawhitiwhiti korero putaiao mo te whakatau whakatau, tae atu ki nga pakiwaitara e: ka huri nga meka i nga whakaaro, ka piki ake te maaramatanga pūtaiao ki te piki ake o te rangahau, ko te whakarereketanga o te waiaro o te tangata takitahi ka huri i nga whanonga o te roopu, ka pai ake te tohatoha whanui. Engari, ko nga kaituhi e tohe ana ko te whai hua o te whakawhitiwhiti korero putaiao ka puta mai: ko te whakauru i te hinengaro hapori mo te whakatau tino pai, te mohio ki te kaha o nga uara, nga kare-a-roto, me nga wheako ki te wiri i nga hinengaro, te whakarereke i te whanonga roopu, me te whakaaro rautaki. Ko tenei huringa o te tirohanga ka hangai i runga i etahi atu kerēme me te tautoko mo te mahi tika ake kia kite i nga huringa mo te wa roa me te whai hua o te whanonga.

Hudson, CG, Knight, E., Katia, SL, Landrum, JP, Bednarek, A., & Shouse, B. (2023). Te korero paki kia mohio ai te paanga rangahau: Narratives from the Lenfest Ocean Programme. ICES Journal of Marine Science, Vol. 80, Nama 2, 394-400. https://doi.org/10.1093/icesjms/fsac169. https://www.researchgate.net/publication /364162068_Telling_stories _to_understand_research_impact_narratives _from_the_Lenfest_Ocean_Program?_sg=sT_Ye5Yb3P-pL9a9fUZD5ODBv-dQfpLaqLr9J-Bieg0mYIBcohU-hhB2YHTlUOVbZ7HZxmFX2tbvuQQ

I whakahaerehia e te Lenfest Ocean Program he rangahau ki te aromatawai i a raatau mahi tuku moni kia mohio ai mena ka whai hua a raatau kaupapa ki roto me waho o nga porowhita matauranga. Ko ta ratou tātaritanga he tirohanga whakamere ma te titiro ki nga korero pakiwaitara hei whakatau i te whai huatanga o te rangahau. I kitea e ratou he painga nui ki te whakamahi i nga korero pakiwaitara kia whai waahi ki te whakaaro huritao me te arotake i te paanga o a raatau kaupapa kua utua. Ko tetahi take nui ko te tautoko i nga rangahau e aro ana ki nga hiahia o te hunga whai paanga ki te moana me te takutai moana me whai whakaaro ki nga paanga rangahau i roto i te huarahi katoa atu i te tatau noa i nga pukapuka kua arotakehia e te hoa.

Kelly, R., Evans, K., Alexander, K., Bettiol, S., Corney, S… Pecl, GT (2022, Hui-tanguru). Te hono ki nga moana: te tautoko i te reo matatini me te mahi a te iwi. Rev Fish Biol Fish. 2022;32(1):123-143. doi: 10.1007/s11160-020-09625-9. https://www.researchgate.net/publication/ 349213591_Connecting_to_the_oceans _supporting _ocean_literacy_and_public_engagement

Ko te pai ake o te mohiotanga o te iwi mo te moana me te hiranga o te whakamahi moana tauwhiro, te reo matatini ranei o te moana, he mea nui hei whakatutuki i nga herenga o te ao ki te whanaketanga tauwhiro hei te tau 2030 me tua atu. Ka arotahi nga kaituhi ki nga taraiwa e wha ka taea te awe me te whakapai ake i te reo matatini o te moana me nga hononga hapori ki te moana: (1) te matauranga, (2) nga hononga ahurea, (3) nga whanaketanga hangarau, me te (4) te whakawhitiwhiti matauranga me nga hononga-a-iwi-a-iwi. Ka torotoro ratou me pehea te whai waahi o ia taraiwa ki te whakapai ake i nga whakaaro mo te moana kia nui ake te tautoko a te hapori. Ka hangaia e nga kaituhi he kete taputapu reo mo te moana, he rauemi whai hua mo te whakarei ake i nga hononga moana puta noa i te whānuitanga o nga horopaki puta noa i te ao.

Knowlton, N. (2021). Te wawata o te moana: Ko te neke ki tua atu o nga mate mo te tiaki moana. Te Arotake a-Tau mo te Putaiao Moana, Vol. 13, 479– 499. https://doi.org/10.1146/annurev-marine-040220-101608. https://www.researchgate.net/publication/ 341967041_Ocean_Optimism_Moving_Beyond _the_Obituaries_in_Marine_Conservation

Ahakoa he maha nga mate o te moana, kei te piki haere nga taunakitanga kei te ahu whakamua nui ki te tiaki moana. Ko te nuinga o enei whakatutukitanga he maha nga painga, tae atu ki te pai ake o te oranga tangata. I tua atu, he pai ake te mohio ki te whakatinana i nga rautaki tiaki tika, nga hangarau hou me nga papaunga raraunga, te kaha ake o te whakaurunga o te ao taiao me te paapori, me te whakamahi i nga matauranga tangata whenua e oati ana te ahu whakamua tonu. Kaore he otinga kotahi; Ko nga mahi angitu ko te tikanga ehara i te mea tere, iti ranei, me te whakawhirinaki me te mahi tahi. Heoi, ko te aro nui ki nga otinga me nga angitu ka awhina i a raatau ki te noho hei tikanga, kaua ki te wehe.

Fielding, S., Copley, JT and Mills, RA (2019). Te Tirotiro i o Tatou Moana: Te Whakamahi i te Akomanga o te Ao ki te Whakawhanake i te Reo Matatini. Frontiers in Marine Science 6:340. doi: 10.3389/fmars.2019.00340 https://www.researchgate.net/publication/ 334018450_Exploring_Our_Oceans_Using _the_Global_Classroom_to_Develop_ Ocean_Literacy

He mea nui te whakawhanake i te reo matatini o te moana o nga tangata o nga reanga katoa mai i nga whenua katoa, i nga ahurea, me nga ahuatanga ohaoha hei whakamohio i nga whiringa mo te oranga taumau a meake nei, engari me pehea te toro atu me te whakaatu i nga reo kanorau he wero. Hei whakatika i tenei raruraru ka hangaia e nga kaituhi nga Massive Open Online Courses (MOOCs) ki te tuku i tetahi taputapu ka taea te whakatutuki i tenei whainga, i te mea ka taea e ratou te toro atu ki te tini o nga tangata tae atu ki era mai i nga rohe iti me waenga-moni.

Simmons, B., Archie, M., Clark, S., and Braus, J. (2017). Aratohu mo te Kairangi: Te Whakawhanaunga Hapori. Te Taitokerau o Amerika mo te Matauranga Taiao. PDF. https://eepro.naaee.org/sites/default/files/ eepro-post-files/ community_engagement_guidelines_pdf.pdf

I whakaputaina e te NAAEE nga aratohu hapori me nga rauemi tautoko e whakaatu ana me pehea e tipu ai nga kaiarahi hapori hei kaiwhakaako me te whakamahi i te rereketanga. E ai ki te aratohu whakauru hapori ko nga ahuatanga matua e rima mo te whakaurunga tino pai ko te whakarite ko nga kaupapa: ko te kaupapa-hapori, i runga i nga maataapono o te Maatauranga Taiao, te mahi tahi me te whakauru, e anga ana ki te whakapakari i te kaha me te mahi a te iwi, a he haumi mo te wa roa. huri. Ka mutu te ripoata me etahi atu rauemi ka whai hua ki te hunga ehara i te hunga whakaakoranga e whai ana ki te mahi nui ake ki te uru atu ki o raatau hapori.

Steel, BS, Smith, C., Opsommer, L., Curiel, S., Warner-Steel, R. (2005). Te Reo Matanui mo te Moana Nui i te United States. Tai moana. Manag. 2005, Vol. 48, 97–114. https://www.researchgate.net/publication/ 223767179_Public_ocean_literacy_in _the_United_States

He rangahau tenei rangahau i nga taumata o naianei o nga matauranga a te iwi mo te moana me te tirotiro ano i te hononga o te pupuri matauranga. Ahakoa e kii ana nga kainoho takutai he paku ake to ratou mohiotanga i te hunga e noho ana i nga waahi kaore i te takutai, ka raru nga kaiwhakautu mo te takutai me te kore takutai ki te tautuhi i nga kupu whakahirahira me te whakautu i nga patai patapatai moana. Ko te iti o te matauranga mo nga take o te moana e kii ana me whai waahi te marea ki nga korero pai ake e tukuna atu ana. I runga i te ahua o te tuku korero, i kitea e nga kairangahau he awe kino te awe o te pouaka whakaata me te reo irirangi ki te pupuri matauranga me te awe o te ipurangi ki te pupuri matauranga.

---

3. Huringa Whanonga

3.1 Whakarapopototanga

Thomas-Walters, L., McCallum, J., Montgomery, R., Petros, C., Wan, AKY, Veríssimo, D. (2022, Mahuru) Te arotake nahanaha o nga wawaotanga tiaki ki te whakatairanga i te whakarereketanga o te whanonga. Koiora Whakatupato. doi: 10.1111/cobi.14000. https://www.researchgate.net/publication/ 363384308_Systematic_review _of_conservation_interventions_to_ promote_voluntary_behavior_change

Ko te mohio ki te whanonga tangata he mea nui ki te whakawhanake i nga wawaotanga e whai hua ana ki te whakarereke i te whanonga pro-taiao. I whakahaerehia e nga kaituhi he arotake nahanaha ki te aromatawai i te whai huatanga o nga wawaotanga kore-moni me te kore-ture ki te whakarereke i te whanonga taiao, neke atu i te 300,000 nga rekoata e aro ana ki nga rangahau takitahi 128. Ko te nuinga o nga rangahau i whakaatu he painga pai, a, i kitea e nga kairangahau nga taunakitanga kaha ka taea e te matauranga, te akiaki, me te urupare urupare te whakarereke i te whanonga pai, ahakoa ko te wawaotanga tino whai hua i whakamahia nga momo wawaotanga maha i roto i te kaupapa kotahi. I tua atu, e whakaatu ana tenei raraunga whaimana me nui ake nga rangahau me nga raraunga ine hei tautoko i te tipu haere o te huringa whanonga taiao.

Huckins, G. (2022, Akuhata, 18). Te Hinengaro o te Inspiration and Climate Action. Waea. https://www.psychologicalscience.org/news/ the-psychology-of-inspiring-everyday-climate-action.html

Ka whakarato tenei tuhinga i te tirohanga whanui mo te pehea e taea ai e nga whiringa me nga tikanga takitahi te awhina i te ahuarangi me te whakamarama me pehea te maarama ki te whakarereketanga o te whanonga e akiaki ai i te mahi. E whakaatu ana tenei i tetahi raru nui e mohio ai te nuinga o nga tangata ki te riri o te huringa o te rangi na te tangata, engari he iti noa te hunga e mohio ana ka taea e ratou te mahi takitahi hei whakaiti.

Tavri, P. (2021). Aputa mahi uara: he arai nui ki te pupuri i nga huringa whanonga. Nga Reta Academia, Tuhinga 501. DOI:10.20935/AL501 https://www.researchgate.net/publication/ 350316201_Value_action_gap_a_ major_barrier_in_sustaining_behaviour_change

Ko nga tuhinga whakarereke i te whanonga pro-taiao (he mea iti tonu e pa ana ki etahi atu mara taiao) e kii ana he arai e kiia nei ko te "gap uara mahi". Arā, he āputa i roto i te whakamahinga o ngā ariā, nā te mea ka kii ngā ariā he tangata whai whakaaro te tangata e whakamahi nahanaha ana i ngā kōrero e whakaratohia ana. Ka whakatauhia e te kaituhi ma te kii ko te aputa mahi uara tetahi o nga aukati nui ki te whakapumau i te whakarereketanga o te whanonga, me te mea nui ki te whai whakaaro ki nga huarahi hei karo i nga whakaaro pohehe me te pohehe maha i te timatanga i te wa e hanga ana i te whakawhitiwhiti korero, te whakauru, me nga taputapu tiaki mo te huringa whanonga.

Balmford, A., Bradbury, RB, Bauer, JM, Broad, S. . . Nielsen, KS (2021). Te kaha ake o te whakamahi i te putaiao whanonga tangata i roto i nga wawaotanga tiaki. Te Tiaki Ora, 261, 109256. https://doi.org/10.1016/j.biocon.2021.109256 https://www.researchgate.net/publication/ 353175141_Making_more_effective _use_of_human_behavioural_science_in _conservation_interventions

Ko te tiaki i te nuinga o te waa he mahi ki te huri i te whanonga tangata. He mea nui kia mahara ko nga kaituhi e tohe ana ko te putaiao whanonga ehara i te matā hiriwa mo te tiaki me etahi huringa ka taea te ngawari, te wa poto, me te whakawhirinaki ki te horopaki, engari ka taea te whakarereke, ahakoa me nui ake te rangahau. He tino awhina enei korero mo te hunga e whakawhanake ana i nga kaupapa hou e whai whakaaro ana ki te whakarereketanga o te whanonga i te mea ko nga anga me nga whakaahua o tenei tuhinga e whakarato ana i tetahi aratohu tika mo nga waahanga e ono e whakaarohia ana mo te whiriwhiri, te whakatinana, me te arotake i nga wawaotanga huringa whanonga mo te tiaki i te koiora.

Gravert, C. me Nobel, N. (2019). Pūtaiao Whanonga Whakamahi: He Aratohu Whakataki. Te kaha. PDF.

Ko tenei kupu whakataki ki te putaiao whanonga e whakarato ana i nga korero whanui mo te mara, nga korero mo te roro o te tangata, me pehea te tukatuka o nga korero, me nga whakahiato hinengaro noa. Ko nga kaituhi e whakaatu ana i tetahi tauira o te whakatau a te tangata ki te hanga huringa whanonga. Ka whakarato te aratohu i nga korero mo te hunga panui ki te tātari he aha te tangata e kore e mahi tika mo te taiao me te pehea e aukati ai te rītaha i te huringa whanonga. Ko nga kaupapa me ngawari me te ngawari me nga whaainga me nga taputapu whakapumautanga - nga mea nui katoa me whai whakaaro e te hunga o te ao tiaki i te wa e ngana ana ki te whakauru i nga tangata ki nga take taiao.

Wynes, S. and Nicholas, K. (2017, Hōngongoi). Te āputa whakangāwari o te āhuarangi: ka ngaro te mātauranga me ngā taunakitanga a te kāwanatanga i ngā mahi tino whai hua a te tangata. Ngā Rehita Rangahau Taiao, Vol. 12, Nama 7 DOI 10.1088/1748-9326/aa7541. https://www.researchgate.net/publication/ 318353145_The_climate_mitigation _gap_Education_and_government_ recommendations_miss_the_most_effective _individual_actions

Ko te huringa o te rangi ka pa te kino ki te taiao. Ka titiro nga kaituhi me pehea e taea ai e te tangata takitahi te mahi ki te whakatika i tenei raru. E taunaki ana nga kaituhi kia mahia nga mahi nui me te iti o te tukunga, ina koa: kia iti te tamaiti kotahi, kia noho kore waka, karohia te haere i runga i te waka rererangi, me te kai i te kai tipu. Ahakoa te ahua kino rawa atu enei whakaaro ki etahi, he mea nui ki nga korerorero o naianei mo te huringa o te rangi me te whanonga takitahi. He pai tenei tuhinga mo te hunga e rapu ana i nga korero mo te matauranga me nga mahi takitahi.

Schultz, PW, me FG Kaiser. (2012). Te whakatairanga i te whanonga pro-taiao. In press in S. Clayton, ētita. Pukapuka o te hinengaro taiao me te atawhai. Oxford University Press, Oxford, United Kingdom. https://www.researchgate.net/publication/ 365789168_The_Oxford_Handbook _of_Environmental_and _Conservation_Psychology

Ko te hinengaro tiaki tiaki he waahi tipu e aro ana ki nga paanga o nga whakaaro, nga waiaro, me nga whanonga o te tangata ki te oranga o te taiao. He whakamaarama marama me te whakamaaramatanga o tenei pukapuka-a-ringa mo te hinengaro atawhai me te anga mo te whakamahi i nga ariā o te hinengaro atawhai ki nga momo tātaritanga matauranga me nga kaupapa mahi mahi. Ko tenei tuhinga e tino pa ana ki nga tohunga me nga tohunga ngaio e whai ana ki te hanga kaupapa taiao e uru ana ki te whakauru i nga kaiwhaiwhai me nga hapori o te rohe mo te wa roa.

Schultz, W. (2011). Ko te Tiakitanga Ko te Huringa Whanonga. Conservation Biology, Volume 25, Nama 6, 1080–1083. Society for Conservation Biology DOI: 10.1111/j.1523-1739.2011.01766.x https://www.researchgate.net/publication/ 51787256_Conservation_Means_Behavior

Kua whakaatuhia e nga rangahau he nui te maaharahara a te iwi mo nga take taiao, heoi, kaore ano kia puta he huringa nui i roto i nga mahi a te tangata, i nga tauira whanonga whanui ranei. E tohe ana te kaituhi ko te mahi atawhai he whainga ka taea anake ma te haere ki tua atu o te matauranga me te mohio ki te whakarereke i te whanonga me te whakatau ma te kii "ko nga mahi tiaki i aratakina e nga kaiputaiao maori ka pai te mahi ki te whakauru i nga kaiputaiao hapori me te whanonga" e haere ana i tua atu o te ngawari. nga kaupapa whakangungu me nga kaupapa mohio.

Dietz, T., G. Gardner, J. Gilligan, P. Stern, me M. Vandenbergh. (2009). Ka taea e nga mahi a te whare te whakarato i te porowhara hei whakaheke tere i nga tuku waro o te US. Nga Mahi a te National Academy of Sciences 106:18452–18456. https://www.researchgate.net/publication/ 38037816_Household_Actions_Can _Provide_a_Behavioral_Wedge_to_Rapidly _Reduce_US_Carbon_Emissions

I nga wa o mua, kua kaha te aro ki nga mahi a te tangata takitahi me nga kaainga ki te whakatika i te huringa o te rangi, a ka titiro tenei tuhinga ki te pono o aua kereme. Ka whakamahi nga kairangahau i te huarahi whanonga ki te tirotiro i nga wawaotanga 17 ka taea e te tangata ki te whakaheke i o ratou tukunga waro. Ko nga wawaotanga ko te mea engari kaore i te whakawhäitihia ki: te whakamaroke huarere, te kaukau iti-rere, nga waka e pai ana te hinu, te tiaki aunoa i te motuka, te whakamaroke raina, me te waka waka/te huri haere. I kitea e nga kairangahau ko te whakatinanatanga o te motu o enei wawaotanga ka taea te penapena i te tata ki te 123 miriona mita mita o te waro ia tau, 7.4% ranei o nga tukunga a-motu o te US, me te iti ki te kore he raruraru ki te oranga o te whare.

Clayton, S., and G. Myers (2015). Te Hinengaro Tiaki: te mohio me te whakatairanga i te tiaki tangata mo te taiao, putanga tuarua. Wiley-Blackwell, Hoboken, New Jersey. ISBN: 978-1-118-87460-8 https://www.researchgate.net/publication/ 330981002_Conservation_psychology _Understanding_and_promoting_human_care _for_nature

Ka titiro a Clayton raua ko Myers ki te tangata he wahanga o te rauwiringa kaiao me te tuhura i te huarahi e awe ai te hinengaro hinengaro i te wheako o te tangata ki te taiao, tae atu ki nga waahi whakahaere me nga taone nui. Ko te pukapuka tonu e korero ana mo nga ariā o te hinengaro atawhai, he tauira, me te whakaatu huarahi mo te whakanui ake i te tiaki i te taiao e nga hapori. Ko te whäinga o te pukapuka he märama ki te whakaaro o te tangata, te wheako, me te taunekeneke ki te taiao he mea tino nui hei whakatairanga i te oranga o te taiao me te oranga tangata.

Darnton, A. (2008, Hōngongoi). Ripoata Tohutoro: He Tirohanga mo nga Tauira Huringa Whanonga me o raatau Whakamahinga. Te Arotake Matauranga Huri Mahi a GSR. Rangahau Hapori a te Kawanatanga. https://www.researchgate.net/publication/ 254787539_Reference_Report_ An_overview_of_behaviour_change_models _and_their_uses

Ka tirohia e tenei ripoata te rereketanga o nga tauira o te whanonga me nga ariā o te huringa. Ko tenei tuhinga he tirohanga whanui mo nga whakaaro ohaoha, nga tikanga, me etahi atu mea e awe ana i te whanonga, me te whakamarama hoki i te whakamahinga o nga tauira whanonga, nga tohutoro mo te maarama ki te whakarereke, ka mutu me te aratohu mo te whakamahi tauira whanonga me nga ariā o te huringa. Na Darnton's Index to the Featured Models and Theories ka tino whai waahi tenei tuhinga ki te hunga hou e mohio ana ki te whakarereketanga o te whanonga.

Thrash, T., Moldovan, E., and Oleynick, V. (2014) Te Hinengaro o te Inspiration. Kapehu Hinengaro Tangata me te Whaiaro Vol. 8, Nama 9. DOI:10.1111/spc3.12127. https://www.researchgate.net/journal/Social-and-Personality-Psychology-Compass-1751-9004

I uiui nga kairangahau ki te maaramatanga o te hiringa hei ahuatanga matua o te mahi whakakorikori. Ko nga kaituhi i te tuatahi ka tautuhi i te whakatenatena i runga i te arotake tuhinga whakauru me te whakaatu i nga huarahi rereke. Tuarua, ka arotakehia e ratou nga tuhinga e pa ana ki te whaimana o te hanga, katahi ko te ariā me nga kitenga tino nui, me te whakanui i te mahi a te hiringa ki te whakatairanga i te whiwhinga o nga taonga kore e kitea. Ka mutu, ka whakautu ratou ki nga paatai ​​me nga whakaaro pohehe mo te whakatenatena me te tuku tohutohu mo te whakatairanga i te hiranga i roto i etahi atu, i a koe ano.

Uzzell, DL 2000. Te taha hinengaro-mokowā o nga raruraru taiao o te ao. Journal of Taiao Hinengaro. 20: 307-318. https://www.researchgate.net/publication/ 223072457_The_psycho-spatial_dimension_of_global_ environmental_problems

I whakahaerehia nga rangahau i Ahitereiria, Ingarangi, Airana me Slovakia. Ko nga hua o ia rangahau i nga wa katoa e whakaatu ana ehara i te mea ka taea e nga kaiwhakautu ki te whakaaro noa i nga raruraru i te taumata o te ao, engari ka kitea he awenga tawhiti rerekee ka kitea he nui ake nga raruraru o te taiao i te tawhiti atu i te kaitirotiro. I kitea ano he hononga rerekee i waenga i te kawenga mo nga raru o te taiao me te tauine mokowhiti ka puta mai he kare-a-roto i te taumata o te ao. Ka mutu te pepa ki te matapaki mo nga momo ariā hinengaro me nga tirohanga e whakaatu ana i te wetewete a te kaituhi i nga raruraru taiao o te ao.

Whakamahinga 3.2

Cusa, M., Falcão, L., De Jesus, J. et al. (2021). Te ika i waho o te wai: te kore mohio o nga kaihoko ki te ahua o nga momo ika arumoni. Tautoko Sci Vol. 16, 1313–1322. https://doi.org/10.1007/s11625-021-00932-z. https://www.researchgate.net/publication/ 350064459_Fish_out_of_water_ consumers’_unfamiliarity_with_the_ appearance_of_commercial_fish_species

Ka whai waahi nui nga tapanga kaimoana ki te awhina i nga kaihoko ki te hoko hua ika me te whakatenatena i nga tikanga mahi ika toimau. I rangahauhia e nga kaituhi nga tangata 720 puta noa i nga whenua e ono o te Pakeha, a, ka kitea he iti te mohio o nga kaihoko Pakeha ki te ahua o nga ika e kainga ana e ratou, me nga kaihoko o Ingarangi e mahi ana i nga mea rawakore me nga Pakeha e pai ana. I kitea e ratou te hiranga ahurea mena ka whai paanga te ika, ara, ki te mea he tikanga ahurea tetahi momo ika ka kitea he tere ake i era atu ika noa ake. Ko nga kaituhi e kii ana ka noho tuwhera te maarama o te maakete kaimoana ki te mahi kino kia kaha ake te hono atu o nga kaihoko ki a raatau kai.

Sánchez-Jiménez, A., MacMillan, D., Wolff, M., Schlüter, A., Fujitani, M., (2021). Te Hiranga o nga Uara i roto i te Matapae me te Whakatairanga i te Whanonga Taiao: Nga Whakaata Mai i te Ika a Costa Rican Iti, Frontiers in Marine Science, 10.3389/fmars.2021.543075, 8, https://www.researchgate.net/publication/ 349589441_The_Importance_of_ Values_in_Predicting_and_Encouraging _Environmental_Behavior_Reflections _From_a_Costa_Rican_Small-Scale_Fishery

I roto i te horopaki o nga mahi ika iti, kei te whakararu i te pono o nga hapori takutai moana me nga punaha rauropi. I titiro te rangahau ki tetahi wawaotanga huringa whanonga me nga kaihoe kupenga i te Moana-a-Kiwa o Nicoya, Costa Rica, hei whakatairite i nga ahuatanga o mua o te whanonga-a-taiao i waenga i nga kaiuru i whiwhi i te wawaotanga-a-rauwiringa kaiao. Nga tikanga whaiaro a uara he mea nui ki te whakamarama i te tautoko a te whakahaere me etahi ahuatanga hī ika (hei tauira, te waahi ika). E tohu ana te rangahau i te hiranga o nga wawaotanga matauranga e ako ana mo nga paanga o te hī ika i roto i te puunaha rauwiringa kaiao me te awhina i nga kaiuru ki te mohio he kaha ratou ki te whakatinana i nga mahi.

McDonald, G., Wilson, M., Verissimo, D., Twohey, R., Clemence, M., Apistar, D., Box, S., Butler, P., et al. (2020). Te Whakatairanga i te Whakahaerenga Whakatairanga Whakatairanga Ma te Huringa Whanonga. Koiora Tiaki, Vol. 34, Nama 5 DOI: 10.1111/cobi.13475 https://www.researchgate.net/publication/ 339009378_Catalyzing_ sustainable_fisheries_management_though _behavior_change_interventions

I rapu nga kaituhi ki te mohio me pehea e whakanui ai te hokohoko hapori i nga whakaaro mo nga painga whakahaere me nga tikanga hapori hou. I whakahaerehia e nga kairangahau nga rangahau tirohanga i raro i te wai ki te ine i nga ahuatanga kaiao me te whakahaere rangahau whare puta noa i nga waahi 41 i Brazil, Indonesia, me nga Philippines. I kitea e ratou kei te whakawhanake nga hapori i nga tikanga paapori hou me te hii ika i mua i te puta mai o nga hua kaiao me te taha ohaoha o te whakahaerenga ika. No reira, me kaha ake te mahi a te whakahaerenga ika ki te whai whakaaro ki nga wheako roa o nga hapori me te urutau kaupapa ki nga waahi e pa ana ki nga wheako o nga hapori.

Valauri-Orton, A. (2018). Te Huri i te Whanonga Poaka hei Tiaki i te Kamoana: He kete Utauta mo te Hoahoa me te Whakatinana i te Kaupapa Huri Whanonga mo te Aakitanga o te Kamoana. Te Turanga Moana. PDF. https://oceanfdn.org/calculator/kits-for-boaters/

Ahakoa te kaha ki te whakaiti i te kino o te kamoana, ka mau tonu te marumaru o te kaamu na te mahi a nga kaieke poti. Ko te tikanga o te ripoata ki te whakarato i nga mahi pai mo nga kaupapa whakatikatika whanonga ma te whakarato i tetahi mahere whakatinana kaupapa-a-taahiraa e whakanui ana i te hiahia ki te whakarato i te horopaki o te rohe, te whakamahi i nga karere maamaa, ngawari, me te mahi, me te whakamahi i nga ariā o te huringa whanonga. Ko te purongo i ahu mai i nga mahi o mua e pa ana ki te toro atu ki te hunga poti tae atu ki te whanuitanga o te tiaki me te whakarereke i te whanonga. Kei roto i te kete taputapu he tauira tukanga hoahoa me te whakarato i nga waahanga hoahoa me te rangahau motuhake ka taea te whakamahi me te whakamahi ano e nga kaiwhakahaere rauemi kia rite ki o raatau ake hiahia. I waihangahia tenei rauemi i te tau 2016, i whakahoutia i te tau 2018.

Costanzo, M., D. Archer, E. Aronson, me T. Pettigrew. 1986. Te whanonga tiaki hiko: te ara uaua mai i nga korero ki te mahi. American Psychologist 41:521–528.

Whai muri i te kitenga i te ahua o etahi tangata anake e tango ana i nga tikanga tiaki hiko, ka hangaia e nga kaituhi he tauira hei tirotiro i nga ahuatanga hinengaro e pa ana ki te pehea o te whakatau a te tangata takitahi i nga korero. I kitea e ratou ko te pono o te puna korero, te maarama ki te panui, me te maamaatanga o te tohenga ki te pupuri i te kaha te mea nui ka kite i nga huringa kaha e kaha ai te tangata ki te whakauru, ki te whakamahi ranei i nga taputapu tiaki. Ahakoa ko tenei e aro nui ana ki te kaha-kaua ki te moana, ki te taiao ranei, koinei tetahi o nga rangahau tuatahi mo te whanonga tiaki e whakaatu ana i te ahu whakamua o te mara i enei ra.

3.3 Nature-Based Empathy

Yasué, M., Kockel, A., Dearden, P. (2022). Ko nga paanga hinengaro o nga waahi tiaki a te hapori, Tiaki Aromatawai: Nga Rauwiringa Kaiao Moana me te Wai Maori, 10.1002/aqc.3801, Vol. 32, Nama 6, 1057-1072 https://www.researchgate.net/publication/ 359316538_The_psychological_impacts_ of_community-based_protected_areas

Ko nga kaituhi a Yasué, Kockel, me Dearden i titiro ki nga paanga roa o te whanonga o te hunga e tata ana ki nga MPA. I kitea e te rangahau ko nga kaiwhakautu i roto i nga hapori me nga MPA waenga-pakeke me te pakeke ake i kitea he whanui ake o nga paanga pai MPA. I tua atu, ko nga kaiwhakautu mai i nga MPA waenga-pakeke me te pakeke ake he iti ake nga hihiri kore-motuhake ki te whakauru ki te whakahaere MPA me te nui ake o nga uara-whakawhitinga whaiaro, penei i te tiaki i te taiao. Ko enei hua e tohu ana ka akiakihia e nga MPA a-hapori nga nekehanga hinengaro i roto i nga hapori penei i te hihiri motuhake ki te tiaki i te taiao me te whakarei ake i nga uara whakawhiti-whaiaro, ka tautoko pea enei e rua i te tiaki.

Lehnen, L., Arbieu, U., Böhning-Gaese, K., Díaz, S., Glikman, J., Mueller, T., (2022). Te whakaaro ano i nga hononga takitahi me nga hinonga o te taiao, Tangata me te Taiao, 10.1002/pan3.10296, Vol. 4, Nama 3, 596-611. https://www.researchgate.net/publication/ 357831992_Rethinking_individual _relationships_with_entities_of_nature

Ko te mohio ki te rereketanga o nga hononga tangata-taiao puta noa i nga horopaki rereke, nga hinonga o te taiao, me nga tangata takitahi he mea nui ki te whakahaere tika o te taiao me ona koha ki te tangata me te hoahoa rautaki whai hua hei akiaki me te arahi i nga whanonga tangata kia ora tonu. E tohe ana nga kairangahau ma te whakaaro ki nga tirohanga takitahi me nga hinonga, katahi ka tika ake te mahi tiaki, ina koa ki nga huarahi ki te whakahaere i nga painga me nga mate ka puta mai i te tangata mai i te taiao, me te awhina i te whakawhanaketanga o nga rautaki whai hua ake mo te whakangao i te whanonga tangata ki te tiaki me te tiaki. whāinga toimautanga.

Fox N, Marshall J, Dankel DJ. (2021, Haratua). Te Reo Matatini me te Ngaru Ngaru: Te Maramatanga Me pehea te Whakawhitiwhiti i nga Rauwiringa Kaiao Takutai Te Whakamohiotanga mo te Momomoana o te Kaiwhakamahi mokowhiti Moana ki te Moana. Te Hauora Hauora Motuhake o J J a. Vol. 18 No.11, 5819. doi: 10.3390/ijerph18115819. https://www.researchgate.net/publication/ 351962054_Ocean_Literacy _and_Surfing_Understanding_How_Interactions _in_Coastal_Ecosystems _Inform_Blue_Space_ User%27s_Awareness_of_the_Ocean

Ko tenei rangahau mo nga kaiuru 249 i kohia nga raraunga kounga me te ine e arotahi ana ki nga kaiwhakamahi moana whakangahau, ina koa ki nga kaiurungi ngaru, me te pehea e whakamarama ai a raatau mahi mokowhiti kikorangi ki nga tikanga o te moana me nga hononga tangata-moana. I whakamahia nga Tikanga Reo Matatini ki te aromatawai i te mohiotanga o te moana na roto i nga taunekeneke ngaru ki te whakawhanake ake i te maaramatanga ki nga wheako ngaru, ma te whakamahi i te anga-a-iwi-taiao hei whakatauira i nga putanga ngaru. I kitea e nga hua ka whiwhi nga kaiheke ngaru i nga painga o te reo tuhi moana, ina koa e toru i roto i nga Maataapono Matapaki Momoana e whitu, a, ko te reo matatini o te moana he painga tika e whakawhiwhia ana e te nuinga o nga kaiheke ngaru o te roopu tauira.

Blythe, J., Baird, J., Bennett, N., Dale, G., Nash, K., Pickering, G., Wabnitz, C. (2021, Maehe 3). Te Whakatairanga i te Ataahua o te Moana Ma roto i nga Whakaaturanga Anamata. Tangata me te Taiao. 3:1284–1296. DOI: 10.1002/pan3.10253. https://www.researchgate.net/publication/ 354368024_Fostering_ocean_empathy _through_future_scenarios

Ko te ngakau aroha ki te taiao e kiia ana ko te mea e tika ana mo nga tauwhitinga pumau me te koiora. Whai muri i te tuku whakarāpopototanga o te ariā o te aroha moana me nga hua pea o nga mahi me te kore mahi e pa ana ki te heke mai o te moana, e kiia nei ko nga ahuatanga, ka whakatauhia e nga kaituhi na te ahuatanga pessimistic i hua ake ai nga taumata o te ngakau aroha ki te whakataurite ki te ahuatanga pai. Ka kitea tenei rangahau na te mea e whakaatu ana i te hekenga o nga taumata o te ngakau aroha (ka hoki ki nga taumata o mua i te whakamatautau) e toru marama noa i muri i te hoatutanga o nga akoranga arohaehae moana. No reira, kia whai hua i roto i te waa-roa, nui atu i nga akoranga korero ngawari e hiahiatia ana.

Sunassee, A.; Bokhoree, C.; Patrizio, A. (2021). Te Manawao o nga Tauira mo te Taiao na roto i te Maatauranga Aa-Toi-Toi. Ecology 2021, 2, 214–247. DOI:10.3390/ecologies2030014. https://www.researchgate.net/publication/ 352811810_A_Designed_Eco-Art_and_Place-Based_Curriculum_Encouraging_Students%27 _Empathy_for_the_Environment

I titiro tenei rangahau ki te hononga o nga akonga ki te taiao, he aha te paanga ki nga whakapono o te akonga me te awe o nga whanonga, me te pehea e pa ana ki nga mahi a nga akonga ka kaha ake te mohio ki te huarahi e whai hua ai ratou ki nga whaainga o te ao. Ko te whainga o tenei rangahau ko te wetewete i nga pepa rangahau matauranga i whakaputaina i roto i te wahanga o te matauranga toi taiao ki te kimi i te take e tino whai hua ana, me te whakamarama me pehea e taea ai e ratou te awhina ki te whakapai ake i nga tikanga kua whakatinanahia. E ai ki nga kitenga ka taea e enei rangahau te whakapai ake i te maatauranga toi taiao i runga i nga mahi me te whai whakaaro ki nga wero rangahau a meake nei.

Michael J. Manfredo, Tara L. Teel, Richard EW Berl, Jeremy T. Bruskotter, Shinobu Kitayama, Te huringa uara hapori ki te tiaki i te kanorau koiora i te United States, Nature Sustainability, 10.1038/s41893-020-00655-6, 4, 4, (323-330), (2020).

I kitea e tenei rangahau ko te pikinga o te whakamanatanga o nga uara kotahitanga (te kite i nga kararehe mohoao hei waahanga o te hapori hapori me te tika kia rite ki te tangata) i haere tahi me te heke o nga uara e whakanui ana i te mana rangatira (ko te tango i nga kararehe mohoao hei rauemi hei whakamahi mo te painga o te tangata). ka kitea i roto i te wetewete reanga-whakatupuranga. I kitea ano e te rangahau nga hononga kaha i waenga i nga uara o te kawanatanga me nga ahuatanga o te noho taone, e hono ana i te nekehanga ki nga ahuatanga ohaoha-a-tono. Ko nga hua e whakaatu ana i nga hua pai mo te atawhai engari ko te kaha o te mara ki te urutau ka tino nui ki te whakatutuki i aua putanga.

Lotze, HK, Manuhiri, H., O'Leary, J., Tuda, A., me Wallace, D. (2018). Nga tirohanga a te iwi mo nga whakatumatanga moana me te whakamarumaru mai i te ao katoa. Tai moana. Whakahaere. 152, 14–22. doi: 10.1016/j.ocecoaman.2017.11.004. https://www.researchgate.net/publication/ 321274396_Public_perceptions_of_marine _threats_and_protection_from_around_the _world

Ko tenei rangahau e whakataurite ana i nga rangahau mo nga tirohanga a te iwi mo nga whakatumatanga me te whakamarumaru o te moana nui atu i te 32,000 nga kaiwhakautu puta noa i nga whenua 21. E ai ki nga kitenga, e 70% o nga kaiwhakautu e whakapono ana kei te raru te taiao o te moana mai i nga mahi a te tangata, heoi, 15% anake i whakaaro he kino te hauora o te moana, kei te raru ranei. Ka whakatauhia e nga kaiurupare nga take parahanga te tino whakatumatuma, whai muri ko te hī ika, te whakarereke i te kainga, me te huringa o te rangi. Mo te whakamarumaru o te moana, 73% o nga kaiwhakautu e tautoko ana i nga MPA i to ratau rohe, engari ko te nuinga o te nuinga o te waa o te moana e tiakina ana i tenei wa. Ko tenei tuhinga e tino pa ana ki nga kaiwhakahaere o te moana, ki nga kaihanga kaupapa here, ki nga kaimahi tiaki, me nga kaiwhakaako ki te whakapai ake i nga kaupapa whakahaere moana me nga kaupapa tiaki.

Martin, VY, Weiler, B., Reis, A., Dimmock, K., & Scherrer, P. (2017). 'Te mahi tika': Me pehea e taea ai e te pūtaiao-a-iwi te awhina ki te whakatairanga i te whakarereketanga o te whanonga pro-taiao ki nga waahi parea moana. Kaupapahere Moana, 81, 236-246. https://doi.org/10.1016/j.marpol.2017.04.001 https://www.researchgate.net/publication/ 316034159_’Doing_the_right_thing’ _How_social_science_can_help_foster_pro-environmental_behaviour_change_in_marine _protected_areas

Ko nga korero a nga kaiwhakahaere MPA kua mau ratou i waenga i nga kaupapa matua whakataetae e akiaki ana i te whanonga pai o nga kaiwhakamahi ki te whakaiti i nga paanga ki nga rauwiringa kaiao moana i te wa e tuku ana i nga mahi whakangahau. Hei whakatika i tenei ka tohe nga kaituhi mo nga rautaki whakarereke whanonga mohio hei whakaiti i nga whanonga raruraru i roto i nga MPA me te whai waahi ki nga mahi tiaki. Ko te tuhinga e tuku ana i nga tirohanga hou me te whai kiko ki te awhina i te whakahaere MPA ki te aro me te huri i nga whanonga motuhake e tautoko ana i nga uara papa moana.

A De Young, R. (2013). "Tirohanga Hinengaro Taiao." In Ann H. Huffman & Stephanie Klein [Eds.] Green Organizations: Driving Change with IO Psychology. Pp. 17-33. NY: Routledge. https://www.researchgate.net/publication/ 259286195_Environmental_Psychology_ Overview

Ko te Hinengaro Taiao he waahi ako e tirotiro ana i te hononga i waenga i nga taiao me te paanga o te tangata, te mohio, me te whanonga. Ko tenei upoko pukapuka he tirohanga hohonu ki te hinengaro taiao e pa ana ki nga taunekeneke tangata-taiao me ona paanga ki te akiaki i te whanonga whaitake i raro i nga whakamatautau o te taiao me te hapori. Ahakoa kaore i te aro tika ki nga take o te moana ka awhina tenei ki te whakatakoto i te waahi mo etahi atu rangahau mo te hinengaro taiao.

McKinley, E., Fletcher, S. (2010). Te kawenga takitahi mo nga moana? He arotakenga mo te kirirarau moana na nga kaimahi moana o Ingarangi. Te Whakahaere Moana me te Takutai, Vol. 53, Nama 7,379-384. https://www.researchgate.net/publication/ 245123669_Individual_responsibility _for_the_oceans_An_evaluation_of_marine _citizenship_by_UK_marine_practitioners

I nga wa tata nei, kua tipu ake te mana whakahaere o te taiao moana mai i runga-ki-raro me te whakahaere-a-Kawanatanga ki te whai waahi atu me te noho-hapori. E kii ana te pepa nei ko te toronga atu o tenei ahuatanga ka tohu i te ahua o te hapori mo te kirirarau moana ki te kawe i te whakahaerenga toimata me te whakamarumaru o te taiao moana ma te kaha ake o te whai waahi a te tangata ki te whakawhanake kaupapa here me te whakatinanatanga. I waenga i nga kaimahi o te moana, ko nga taumata teitei ake o te whai waahi o te tangata whenua ki te whakahaere i te taiao moana ka tino whai hua ki te taiao moana, me etahi atu painga ka taea ma te whakanui ake i te tangata whenua moana.

Zelezny, LC & Schultz, PW (eds.). 2000. Te whakatairanga i te taiao. Tuhinga o Nga Take Social 56, 3, 365-578. https://doi.org/10.1111/0022-4537.00172 https://www.researchgate.net/publication/ 227686773_Psychology _of_Promoting_Environmentalism_ Promoting_Environmentalism

Ko tenei putanga o te Journal of Social Issues e arotahi ana ki te hinengaro, te hapori, me te kaupapa here a te iwi mo nga take taiao o te ao. Ko nga whainga o te take ko (1) ki te whakaahua i te ahuatanga o te taiao me te taiao, (2) ki te whakaatu i nga ariā hou me te rangahau mo nga waiaro me nga whanonga o te taiao, me te (3) ki te tuhura i nga arai me nga whakaaro matatika ki te whakatairanga i te taha-taiao. mahi.

---

4. Mātauranga

4.1 STEM me te Moana

National Oceanic and Atmospheric Administration (NOAA). (2020). Te Reo Matatini o Te Moana: Ko nga Maapono Tino me nga Kaupapa Tikanga o te Putaiao Moana mo nga Kaiako o nga Reanga Katoa. Washington, DC. https://oceanservice.noaa.gov/education/ literacy.html

He mea nui te mohio ki te moana ki te mohio me te tiaki i tenei aorangi e noho nei tatou katoa. Ko te kaupapa o te Whakatairanga Momoana mo te Reo Matatini ko te whakatika i te kore o nga korero e pa ana ki te moana i roto i nga paerewa matauranga putaiao whenua me te motu, nga rauemi ako, me nga aromatawai.

4.2 Rauemi mo nga Kaiako K-12

Payne, D., Halversen, C., me Schoedinger, SE (2021, Hōngongoi). A Handbook for Increasing Ocean Literacy for Educators and Ocean Literacy Advocates. National Marine Educators Association. https://www.researchgate.net/publication/ 363157493_A_Handbook_for_ Increasing_Ocean_Literacy_Tools_for _Educators_and_Ocean_Literacy_Advocates

He rauemi tenei pukapuka ma nga kaiwhakaako ki te whakaako, ki te ako, ki te whakawhitiwhiti korero mo te moana. Ahakoa ko te tikanga tuatahi mo nga kaiako akomanga me nga kaiwhakaako opaki hei whakamahi mo nga rauemi matauranga, kaupapa, whakaaturanga, me te whanaketanga mahi i Amerika, ka taea enei rauemi ma te tangata, ahakoa ki hea, e whai ana ki te whakanui i te reo matatini o te moana. Kei roto e 28 nga hoahoa rerenga ariā o te Awhiowhio me te Raupapatanga mo te Tohu K–12.

Tsai, Liang-Ting (2019, Oketopa). Nga Paanga Taumata-maha o nga Akonga me nga Ahuatanga o te Kura ki runga i te reo matatini a nga tauira o te kura tuarua. Tauwhiro Vol. 11 DOI: 10.3390/su11205810.

Ko te tino kitenga o tenei rangahau mo nga tauira o te kura tuarua o Taiwana, ko nga mea takitahi ko nga kaiakiaki tuatahi o te reo matatini moana. Arā, ko ngā āhuatanga taumata-ākonga te wāhanga nui ake o te katoa o te rerekētanga o te reo matatini o te moana o ngā ākonga i ngā āhuatanga o te kura. Heoi, ko te auau o te panui pukapuka, moheni ranei mo te moana he tohu mo te reo matatini moana, engari, i te taumata o te kura, te rohe o te kura me te waahi o te kura, ko nga mea tino whakaawe mo te reo matatini moana.

National Marine Educators Association. (2010). Te Whanui me te Raupapatanga mo nga Tohu K-12. Ko te Whakatairanga mo te Matapaki Momoana e whakaatu ana i te Awhiowhio me te Raupapatanga mo nga Tohu K-12, NMEA. https://www.marine-ed.org/ocean-literacy/scope-and-sequence

He taputapu ako te Maatauranga o te Moananui-a-Kiwa me te Raupapa mo nga Tohu K–12 e arahi ana i nga kaiwhakaako ki te awhina i a raatau akonga ki te whai tino mohio ki te moana i roto i nga huarahi tino uaua puta noa i nga tau o te ako whakaaro putaiao.

---

5. Te Kanorau, Te Tika, te Whakauru, me te Tika

Adams, L., Bintiff, A., Jannke, H., and Kacez, D. (2023). Ka mahi tahi nga tauira paetahi o UC San Diego me te Ocean Discovery Institute ki te hanga i tetahi kaupapa pairati i roto i nga tikanga aahuatanga. Oceanography, https://doi.org/10.5670/oceanog.2023.104. https://www.researchgate.net/publication/ 366767133_UC_San_Diego _Undergraduates_and_the_Ocean_ Discovery_Institute_Collaborate_to_ Form_a_Pilot_Program_in_Culturally_ Responsive_Mentoring

He nui te kore o te kanorau i roto i te pūtaiao moana. Ko tetahi huarahi e taea ai te whakapai ake ko te whakatinanatanga o nga tikanga whakaako me nga mahi tautatau puta noa i te paipa o te whare wananga K. I roto i tenei tuhinga, ka whakaahua nga kairangahau i o raatau hua tuatahi me nga akoranga i akohia mai i te kaupapa pairati ki te ako i te roopu iwi kanorau o nga tauira paetahi ki nga tikanga tohutohu tairongo ahurea me te whai waahi ki a raatau ki te whakamahi i o raatau pukenga hou ki nga tauira K-12. E tautoko ana tenei i te whakaaro ka taea e nga akonga mai i a raatau akoranga paetahi te noho hei kaiwawao hapori me te hunga e whakahaere ana i nga kaupapa putaiao moana ki te aro nui ki te kanorau me te whakauru ki te whakaaro i a raatau e mahi ana i nga kaupapa putaiao moana.

Worm, B., Elliff, C., Fonseca, J., Gell, F., Serra Gonçalves, A. Helder, N., Murray, K., Peckham, S., Prelovec, L., Sink, K. ( 2023, Poutū-te-rangi). Te Whakakotahi i te Reo Matatini o Te Moananui-a-Kiwa me te Maamaa. Matatika i roto i te Putaiao me te Torangapu Taiao DOI: 10.3354/esep00196. https://www.researchgate.net/publication/ 348567915_Making_Ocean _Literacy_Inclusive_and_Accessible

E tohe ana nga kaituhi ko te whai waahi ki nga mahi putaiao moana i mua i te mana o te hunga tokoiti e whai waahi ana ki te maatauranga teitei, taputapu motuhake, me nga putea rangahau. Heoi ano, ka taea e nga roopu tangata whenua, nga toi wairua, nga kaiwhakamahi moana, me etahi atu roopu kua kaha ki te mahi ki te moana ka taea te whakaputa i nga momo tirohanga ki te whakarangatira i te ariā reo mo te moana i tua atu i te maaramatanga o te matauranga moana. E kii ana nga kaituhi ka taea e taua whakaurunga te whakakore i nga arai o mua kua karapotia te mara, te huri i to tatou mohiotanga me te hononga ki te moana, me te awhina ki te tautoko i nga mahi tonu ki te whakaora i te koiora moana.

Zelezny, LC; Chua, PP; Aldrich, C. New Ways of Thinking about Environmentalism: Elaborating on Ira Rerekētanga i roto i te Taiao. J. Soc. Putanga 2000, 56, 443–457. https://www.researchgate.net/publication/ 227509139_New_Ways_of_Thinking _about_Environmentalism_Elaborating_on _Gender_Differences_in_Environmentalism

I kitea e nga kaituhi i muri i te arotake i te tekau tau o te rangahau (1988-1998) mo nga rereketanga o te ira tangata i roto i nga waiaro me nga whanonga o te taiao, he rereke ki nga rereketanga o mua, kua puta ake he pikitia marama ake: ko nga wahine e whakaatu ana he kaha ake nga waiaro me nga whanonga taiao i nga tane.

Bennett, N., Teh, L., Ota, Y., Christie, P., Ayers, A., et al. (2017). He tono mo te ture whakahaere mo te tiaki moana, Kaupapa here moana, Volume 81, Whārangi 411-418, ISSN 0308-597X, DOI:10.1016/j.marpol.2017.03.035 https://www.researchgate.net/publication/ 316937934_An_appeal_for _a_code_of_conduct_for_marine_conservation

Ko nga mahi tiaki moana, ahakoa he pai te whakaaro, karekau e mau ki tetahi o nga tikanga whakahaere, ki tetahi roopu whakahaere ture ranei, ka puta he rereketanga nui i te taumata o te whai huatanga. E tohe ana nga kaituhi me whakatakoto he tikanga whakahaere, he huinga paerewa ranei hei whakarite kia whai nga tikanga whakahaere tika. Me whakatairanga te waehere i te mana whakahaere tika me te whakatau whakatau, nga mahi me nga hua o te tiaki i te hapori tika, me nga kaimahi me nga whakahaere tiaki tiaki tika. Ko te whäinga o tënei waehere ka taea te tiaki moana ki te whakaae hapori me te whai hua ki te taha kaiao, na reira ka whai waahi ki te oranga o te moana.

---

6. Paerewa, Tikanga me nga Tohu

Zielinski, T., Kotynska-Zielinska, I. and Garcia-Soto, C. (2022, Hanuere). He Mahinga mo te Reo Matatini: EU4Ocean. https://www.researchgate.net/publication/ 357882384_A_ Blueprint_for_Ocean_Literacy_EU4Ocean

Ka matapakihia e tenei pepa te hiranga o te korero pai o nga hua putaiao ki nga tangata whenua puta noa i te ao. Kia mau te tangata ki nga korero, i whai nga kairangahau ki te mohio ki nga Tikanga o te Moananui-a-Kiwa me te whakamahi i nga huarahi pai e waatea ana hei whakangawari i te tukanga o te whakanui ake i te mohiotanga o te ao ki nga huringa taiao. E pa ana tenei ki te manatoko me pehea te tono ki nga tangata e pa ana ki nga momo take taiao, na reira, me pehea e taea ai e te tangata te whakahou i nga huarahi matauranga ki te wero i nga huringa o te ao. E tohe ana nga kaituhi ko te reo matatini o te moana te mea matua mo te oranga tonutanga, ahakoa me mahara ko tenei tuhinga e whakatairanga ana i te kaupapa EU4Ocean.

Sean M. Wineland, Thomas M. Neeson, (2022). Te whakanui i te horahanga o nga kaupapa tiaki i roto i nga whatunga hapori. Pūtaiao Papaaki me nga Mahi, DOI:10.1111/csp2.12740, Vol. 4, No 8. https://www.researchgate.net/publication/ 361491667_Maximizing_the_spread _of_conservation_initiatives_in_social_networks

Ka taea e nga kaupapa tiaki me nga kaupapa here te pupuri i te kanorau koiora me te whakanui i nga ratonga rauwiringa kaiao, engari ka whakamahia whanui noa. Ahakoa e hia mano nga kaupapa tiaki i te ao katoa, karekau te nuinga ki te horapa ki tua atu i etahi o nga kaitautoko tuatahi. Ko te whakatamarikitanga tuatahi a nga tangata whai mana, ka tino pai ake te tapeke o te hunga whakauru i tetahi kaupapa tiaki whenua puta noa. He rite te whatunga a-rohe ki te whatunga matapōkere i tito te nuinga o nga tari kawanatanga me nga hinonga a-rohe, i te mea he hanganga kore-tauine te whatunga a-motu me nga tari whai mana o nga tari a te kawanatanga me nga hinonga NGO.

Ashley M, Pahl S, Glegg G me Fletcher S (2019) He Huringa Hinengaro: Te Whakamahi i nga Tikanga Rangahau Hapori me te Whanonga ki te Aromatawai i te Whaihua o nga Kaupapa Whakaakoranga Momoana. Frontiers in Marine Science. DOI:10.3389/fmars.2019.00288. https://www.researchgate.net/publication/ 333748430_A_Change_of_Mind _Applying_Social_and_Behavioral_ Research_Methods_to_the_Assessment_of _the_Effectiveness_of_Ocean_Literacy_Initiatives

Ka taea e enei tikanga te aromatawai i nga huringa o te waiaro he mea matua ki te mohio ki te whai huatanga o te kaupapa. Ka whakaatuhia e nga kaituhi he anga tauira arorau mo te aromatawai i nga akoranga whakangungu matauranga mo nga tohunga e uru ana ki te umanga kaipuke (e whai ana i nga whanonga hei whakaiti i te horapa o nga momo urutomo) me nga awheawhe matauranga mo nga akonga kura (11-15 me 16-18 tau) mo nga raruraru e pa ana. ki te para o te moana me te moroiti. I kitea e nga kaituhi ko te aromatawai i nga huringa o te waiaro ka taea te whakatau i te whai huatanga o te kaupapa ki te whakanui ake i te mohiotanga me te mohiotanga o nga kaiuru ki tetahi take, ina koa i te wa i whaaia nga kaimakitaki motuhake ki nga taputapu reo taima moana.

Santoro, F., Santin, S., Scowcroft, G., Fauville, G., and Tuddenham, P. (2017). Te Reo Matatini mo te Katoa – He kete Utauta. IOC/UNESCO & UNESCO Venice office Paris (IOC Manuals and Guides, 80 i whakahoutia i te 2018), 136. https://www.researchgate.net/publication/ 321780367_Ocean_Literacy_for_all_-_A_toolkit

Ko te mohio me te mohio ki te awe o te moana ki runga i a tatou, me o tatou awe ki runga i te moana, he mea nui ki te noho ora me te mahi toitū. Koinei te mauri o te reo matatini moana. Ko te Pouaka Reo Matatini o te Moana he toa kotahi, e whakarato ana i nga rauemi me nga korero e waatea ana ki te katoa, me te whainga ki te hanga i tetahi hapori mohio-moana e ahei ana ki te whakatau whakaaro me te kawenga mo nga rawa o te moana me te oranga o te moana.

NOAA. (2020, Hui-tanguru). Te Reo Matatini: Nga Tikanga Maapono o te Maatauranga Moana mo nga Kaiako o nga Reanga Katoa. www.oceanliteracyNMEA.org

E whitu nga Maapono mo te Reo Matatini o te Moana, a, kei roto i te Whanui me te Raupapatanga e 28 nga hoahoa rerenga ariā. Ko nga Tikanga Reo Matatini o te Moana he mahi tonu; e whakaata ana i nga mahi o tenei ra ki te whakatau i te reo matatini o te moana. I whakaputaina he putanga o mua i te tau 2013.

• Tikanga Reo Matatini #1: Kotahi te moana nui o te Ao, he maha nga ahuatanga.
• Tikanga Reo Matatini #2: Ko te moana me te oranga o te moana te hanga i nga ahuatanga o Papa.
• Tikanga Reo Matatini #3: He awe nui te moana ki te huarere me te huarere.
• Tikanga Reo Matatini #4: Na te moana i pai ai te noho a Papa.
• Tikanga Reo Matatini #5: E tautoko ana te moana i te tini o nga oranga me nga punaha rauwiringa kaiao.
• Tikanga Reo Matatini #6: Ko te moana me te tangata he hononga korekore.
• Tikanga Reo Matatini #7: Ko te nuinga o te moana kaore i te tirotirohia.

---

HOKI KI TE RANGAHAU