Vasa Science Diplomacy

Talu mai le 2007, ua matou saunia se faʻavae e le faʻaituau mo le galulue faʻatasi i le lalolagi atoa. Saienitisi, punaoa ma tomai e o mai faatasi e ala i poloketi suʻesuʻe faʻatasi. E ala i nei mafutaga, e mafai ai e saienitisi ona aʻoaʻoina i latou e faia filifiliga e uiga i le tulaga o suiga o gataifale - ma faʻamalosia i latou e iu lava ina suia faiga faʻavae.

Fa'aoga i totonu o matou Fesootaiga e Fausia Alalaupapa

Feso'ota'iga, COalitions ma galulue fa'atasi

Tuuina atu o Meafaigaluega Sa'o mo le Mataituina o lo tatou Vasa Suiga

Ocean Science Equity

“O se Caribbean tele. Ma o se Karepiane so'otaga tele. Ona o galu o le sami, o lo'o fa'alagolago uma atunu'u i le isi... suiga o le tau, si'itia o le suasami, tele tagata tafafao maimoa, soona fagotaina, tulaga lelei o le suavai. O fa’afitauli lava ia o lo’o feagai fa’atasi atunu’u uma. Ma o na atunuu uma e le o maua uma fofo. E ala i le galulue faatasi, tatou te faasoa atu punaoa. Matou te fefaasoaai aafiaga.”

FERNANDO BRETOS | POLOKALAMA, TOF

E masani ona tatou faʻatulagaina mea o se sosaiete. Matou te tusia laina o le setete, fausia itumalo, ma tausia tuaoi faaupufai. Ae e le amanaia e le sami so o se laina tatou te tusia i luga o se faafanua. I luga o le 71% o le fogāeleele o lo tatou vasa, o manu e sopoia laina faʻafaamasinoga, ma o tatou vasa e felavasaʻi i le natura.  

O fanua e fa'asoa vai e a'afia fo'i i fa'afitauli tutusa ma fa'asoa fa'atasi ma mea tau le si'osi'omaga, e pei o le fuga o le algal, afa o le teropika, le filogia, ma isi mea. E na'o le fa'atatau mo le galulue fa'atasi o atunu'u tuaoi ma malo ina ia ausia sini masani.

E mafai ona tatou fa'atuina le fa'atuatuaga ma fa'atumauina so'otaga pe a tatou fefa'asoaa'i manatu ma alagaoa ile vasa. E taua tele taumafaiga felagolagoma'i i su'esu'ega o le sami, e aofia ai le si'osi'omaga, mata'ituina o le sami, kemisi, geology, ma faigafaiva. E ui o fa'aputuga o i'a o lo'o pulea e tapula'a a le atunu'u, o i'a e fealua'i i taimi uma ma sopoia pulega fa'ale-malo e fa'atatau i le fa'atauina po'o mana'oga fa'afailele. Afai e leai se poto masani a se tasi atunuu, e mafai e se isi atunuu ona fesoasoani e lagolago lena va.

O le a le Vasa Science Diplomacy?

"Ocean Science diplomacy" ose faiga e tele ona itu e mafai ona tupu i luga o ala tutusa e lua. 

Fa'asaienisi-i-fa'asaienisi galulue fa'atasi

E mafai ona tu'u fa'atasi Saienitisi e ala i su'esu'ega fa'atasi tausaga e tele e su'e ai fofo i fa'afitauli tetele o le sami. O le fa'aogaina o alagaoa ma le tu'ufa'atasia o tomai i le va o atunu'u e lua e fa'amalosia ai fuafuaga su'esu'e ma fa'alolotoina sootaga fa'apolofesa e tumau mo le tele o tausaga.

Saienisi mo suiga o faiga faavae

E ala i le fa'aogaina o fa'amatalaga fou ma fa'amatalaga na atia'e e ala i le galulue fa'asaienisi, e mafai fo'i e saienitisi ona a'oa'oina i latou e faia fa'ai'uga e uiga i le tulaga o suiga o gataifale - ma fa'amalosia i latou e i'u ina suia faiga fa'avae mo se lumana'i gafataulimaina.

A'o su'esu'ega fa'asaienisi mama o le fa'amoemoe masani, e mafai e le vasa fa'asaienisi tipiloma ona fesoasoani i le fausiaina o so'otaga tumau ma fa'ateleina le silafia o le lalolagi i fa'afitauli o le sami e a'afia ai i tatou uma.

tipiloma faasaienisi o le sami: Sea Lion i lalo o le vai

La Tatou Galuega

O la matou 'au e tele aganu'u, gagana e lua, ma e malamalama i lagona fa'ale-fa'alemalo i le mea matou te galulue ai.

Su'esu'ega Fa'asaienisi Galulue

E le mafai ona tatou puipuia mea tatou te le malamalama ai.

Matou te taʻitaʻia ma suʻesuʻega faʻasaienisi ma faʻaleleia le faʻamaopoopoina e le faʻaituau e foia ai faʻamataʻu masani ma puipuia punaoa fefaʻasoaaʻi. O le Saienisi ose avanoa fa'aituau e fa'atupuina ai le galulue fa'aauau i le va o atunu'u. O la matou galuega o lo'o taumafai e fa'amautinoa se leo tutusa mo atunu'u ma saienitisi e le'i fa'atusalia. E ala i le fa'asagatau fa'auluuluga o faiga fa'akolone fa'asaienisi, ma fa'amautinoaina o lo'o fa'agasolo fa'aaloalo ma fa'asolosolo fa'amatalaga, o fa'amaumauga e maua ai o lo'o teuina i totonu o atunu'u o lo'o faia ai su'esu'ega ma manuia ai na lava atunu'u. Matou te talitonu e tatau ona faia ma pulea e atunuu talimalo le faasaienisi. Afai e le mafai, e tatau ona tatou taulai atu i le fausiaina o lena gafatia. O mea taua e aofia ai:

tipiloma fa'asaienisi o le sami: fagaloa o Mekisiko

Trinational Initiative

Matou te fa'apotopoto fa'apolofesa i le Fagaloa o Mekisikō ma Western Caribbean Region e fefa'asoaa'i fa'amatalaga ma fa'amaopoopo le fa'asao o meaola femalaga'i i tua atu. O le Initiative e galue o se tulaga le mautonu mo saienitisi, ofisa o le malo, ma isi tagata tomai faapitoa mai Mekisiko, Cuba, ma le Iunaite Setete e faʻataʻatia se ala mo le faasaienisi o le sami e aunoa ma le mataʻutia o faiga faʻapolokiki.

Suesuega amu i Cuba

I le mae'a ai o le luasefulu tausaga o le galulue fa'atasi, sa matou lagolagoina se vaega o saienitisi Cuban mai le Iunivesite o Havana e faia se tusiga igoa o le elkhorn coral e iloilo ai le soifua maloloina ma le tele o 'amu, mea e ufiufi ai mea, ma le i ai o i'a ma nu'u manu. O le iloaina o le tulaga o le soifua maloloina o tuasivi ma o latou taua o le siʻosiʻomaga o le a mafai ai ona fautuaina le puleaina ma le faʻasaoina o faiga e fesoasoani i lo latou puipuiga i le lumanaʻi.

O se ata o se 'amu i lalo o le sami, ma i'a e aau faataamilo ai.
Toa Fausia le Gafatia

Galulue su'esu'e amu i le va o Cuba ma Dominican Republic

Na matou aumaia saienitisi mai Cuba ma Dominican Republic e aʻoaʻo mai le tasi ma le isi ma galulue faʻatasi i metotia toe faʻaleleia amu i totonu o se fanua. O lenei fa'afesuia'iga na fa'amoemoe e fai o se felagolagoma'i i saute ma saute, lea o lo'o fefa'asoaa'i ai atunu'u tau atia'e e lua ma tuputupu a'e fa'atasi e filifili ai lo latou lumana'i si'osi'omaga.

Vasa Acidification ma le Fagaloa o Guinea

O le fa'asa'o o le sami ose fa'afitauli fa'alelalolagi fa'atasi ai ma fa'asologa fa'apitonu'u ma a'afiaga. O le galulue fa'aitulagi o le ki lea i le malamalama pe fa'afefea ona a'afia le fa'a'asa o le sami i fa'anatura ma meaola ma fa'atupuina ai se fuafuaga fa'aletonu ma fetuunaiga manuia. TOF o loʻo lagolagoina le galulue faʻaitulagi i le Fagaloa o Guinea e ala i le fausiaina o le gafatia i le Ocean Acidification Monitoring i le Gulf of Guinea (BIOTTA) poloketi, lea e galue i Benin, Cameroon, Côte d'Ivoire, Ghana, ma Nigeria. I le faiga faapaaga ma nofoaga autu mai atunuu taitasi o loo fai ma sui, ua saunia ai e le TOF se faafanua mo le galulue faatasi o paaga ma iloiloga o punaoa ma manaoga mo suesuega ma le mataituina o le sua o le sami. E le gata i lea, o loʻo tuʻuina atu e le TOF se faʻatupega taua mo le faʻatauina o meafaigaluega e mafai ai ona mataʻituina faʻaitulagi.

Faasao ma Faiga Faavae

O la matou galuega i le Fa'asao ma Faiga Fa'avae e aofia ai le fa'asaoina o meaola o lo'o feoa'i i le gataifale, fa'afoega o nofoaga fa'asao i le gataifale, ma ta'iala o le fa'asaoina o le sami. O mea taua e aofia ai:

Maliega Sister Sanctuaries i le va o Cuba ma le Iunaite Setete 

O le Ocean Foundation o loʻo fauina alalaupapa i nofoaga e pei o Cuba talu mai le 1998, ma o matou o se tasi o le US nonprofits muamua ma sili ona umi o galulue i lena atunuu. O le i ai o saienitisi a le malo mai Cuba ma le US na mafua ai le suatiaina o le eleele i le va o atunuu e lua i le 2015. O le maliliega e fetaui ma le gataifale a Amerika ma le sami Cuban sanctuaries e galulue faatasi i le faasaienisi, faasao, ma le pulega; ma fa'asoa fa'amatalaga e uiga ile su'esu'eina o nofoaga puipuia ole gataifale.

Fagaloa o Mekisiko Puipuiga o le Gataifale (RedGolfo)

Fausiaina mai le malosi mai le Sister Sanctuaries Agreement, na matou fatuina ai le Fagaloa o Mekisiko Marine Protected Area Network, po o RedGolfo, i le 2017 ina ua auai Mekisiko i le fuafuaga faaitulagi. RedGolfo saunia se faʻavae mo pule o le eria puipuia o le gataifale mai Cuba, Mekisiko, ma le US e faʻasoa faʻamaumauga, faʻamatalaga ma lesona na aʻoaʻoina e sili atu ona saunia ma tali atu i suiga ma faʻamataʻu e ono feagai ma le itulagi.

Vasa Acidification ma le lautele o le Caribbean 

O le fa'a'asa o le sami ose fa'afitauli e sili atu fo'i i faiga fa'apolokiki ona e a'afia ai atunu'u uma tusa lava po'o le a le tele o le kaponi a le atunu'u. Ia Tesema 2018, matou maua le lagolago autasi i le O le Maliega a le Feagaiga a Cartagena e uiga i Nofoaga Puipuia Faapitoa ma Manuia fonotaga mo se iugafono e faʻatalanoaina le faʻamaʻiina o le sami e avea o se popolega faʻaitulagi mo le lautele o le Caribbean. O lo'o matou galulue nei ma malo ma saienitisi i le atu Karipeane e fa'atino faiga fa'avae ma polokalame fa'asaienisi a le atunu'u ma fa'aitulagi e fa'atalanoaina ai le fa'asaienisi o le sami.

Ocean Acidification ma Mekisiko 

Matou te aʻoaʻoina le au fai tulafono i mataupu autu e aʻafia ai o latou gataifale ma vasa i Mekisiko, e oʻo atu ai i avanoa e tusia ai tulafono faʻafouina. I le 2019, na valaaulia ai i matou tuʻuina atu polokalame faʻaleaʻoaʻoga i le Senate Mekisiko e uiga i le suiga o le kemisi o le sami, faatasi ai ma isi mataupu. O lea na tatala ai feso'ota'iga e uiga i faiga fa'avae ma fuafuaga mo le fetu'una'iga o le fa'asa'o o le sami ma le taua o se nofoaga tutotonu fa'amaumauga a le atunu'u e faafaigofie ai le faia o filifiliga.

Climate Strong Islands Network 

TOF fa'atasi ma le Global Island Partnership (GLISPA) le Climate Strong Islands Network, e fa'alauiloa faiga fa'avae e lagolago ai atumotu ma fesoasoani i o latou nu'u e tali atu i fa'afitauli o le tau i se auala lelei.

leʻi leva

PAAGA FA'AALIGA