Udzu Wam'nyanja, Zosefera Zamadzi Zachilengedwe

Udzu wa m'nyanja ndi zomera za m'madzi zomwe zimapezeka m'mphepete mwa latitudinal. Monga imodzi mwamapulaneti omwe amagwira ntchito bwino kwambiri m'mphepete mwa nyanja pochotsa mpweya wa kaboni, kasamalidwe koyenera komanso kasamalidwe ka udzu wa m'nyanja ndikofunikira kuti tithane ndi kutayika kwa udzu padziko lonse lapansi. Kusungirako mpweya ndi imodzi mwazinthu zachilengedwe zomwe zimaperekedwa ndi mabedi am'nyanja. Udzu wa m'nyanja umaperekanso malo odyetserako nsomba zamtundu wa nsomba ndi zamoyo zopanda msana zomwe zimakololedwa malonda ndi zosangalatsa, zimakhala ngati chitetezo chamkuntho popititsa patsogolo magombe ndikuwongolera madzi abwino (Chithunzi 1).

Chithunzi 1. Ntchito za chilengedwe ndi ntchito za machitidwe a udzu wa m'nyanja. Pachikhalidwe chawo udzu wa m'nyanja umaphatikizapo kukongola kwa udzu wa m'nyanja, zosangalatsa monga kusaka, usodzi ndi kayaking komanso kugwiritsidwa ntchito kwa udzu wa m'nyanja wokololedwa podyera, zofunda, feteleza ndi mulch. Ulamuliro ndi chuma cha udzu wa m'nyanja zikuphatikiza, koma sikuti zimangokhala ngati malo otetezedwa ndi mphepo yamkuntho kumadera otukuka a m'mphepete mwa nyanja kudzera pakuchepetsa mafunde, kuchotsa mpweya, kuwongolera madzi komanso kupereka malo okhalamo zamoyo zomwe zimakololedwa mwamalonda ndi zosangalatsa. 

Chifukwa cha kufunikira kwa kuwala kwakukulu, kutalika kwa malo a udzu wa m'nyanja kumachepa chifukwa cha kumveka kwa madzi a m'mphepete mwa nyanja. Madzi akuda kwambiri amachepetsa kapena amatchinga kuwala kwa dzuwa kuti lisafike pa udzu wa m'nyanja, zomwe zimalepheretsa photosynthesis ya m'nyanja. Kusamveka bwino kwa madzi kumatha kupangitsa kuti udzu wa m'nyanja ufe, kucheperachepera kwa malo kupita kumadzi osaya ndipo pamapeto pake udzu wa m'nyanja utayika.

Chithunzi 2. Kufunika kwa madzi kumveka bwino kwa mabedi otukuka a udzu wa m'nyanja. Pamwambapa pamakhala kuwala kochepa komwe kumadutsa m'mbali mwa madzi (zomwe zimasonyezedwa ndi kulimba mtima kwa muvi wa madontho) pamene madzi ali ovundikira, kapena avumbi. Izi zitha kulepheretsa photosynthesis ndikupangitsa kuti udzu wa m'nyanja ugwire. Pansi pake pamakhala kumveka bwino kwamadzi komwe kungalole kuwala kochulukirapo kulowa pabedi la udzu wa m'nyanja (zomwe zikuwonetsedwa ndi kulimba mtima kwa mivi yamadontho). Kumveka bwino kwa madzi kumatanthauzanso kuti kuwala kochuluka kungathe kufika mozama kwambiri, izi zingayambitse kukula kwa udzu m'madzi akuya kudzera m'magulu amtundu kapena zomera.

Koma, udzu wa m'nyanja nawonso ndi akatswiri opanga zachilengedwe. Kutanthauza kuti amasintha malo awo okhala ndi kuyambitsa njira ndi mayankho omwe ali ndi kuthekera kotsimikizira kulimbikira kwawo. Maonekedwe a udzu wa m'nyanja amachepetsa kutuluka kwa madzi pamene akuyenda pabedi la udzu wa m'nyanja. Tinthu tating'onoting'ono tamadzi timene timatulutsa timatha kutuluka ndikukhazikika pabedi la udzu wa m'nyanja. Kutsekera kwa matope kumeneku kungathandize kuti madzi amveke bwino pokhazikitsa tinthu ting'onoting'ono tomwe timapangitsa kuti madziwo akhale akuda. Kuwala kochulukirapo kumatha kulowa mwakuya.

M’mizinda yambiri ya m’mphepete mwa nyanja, madzi osefukira a zaulimi, m’matauni ndi m’mafakitale amadutsa m’mitsinje yathu asanapite ku gombe lotseguka. Madzi omwe amachokera kumadzi nthawi zambiri amakhala odzaza ndi matope komanso opatsa thanzi.

M'madongosolo ambiri, malo okhala ndi mitsinje yamasamba monga madambo amchere ndi udzu wa m'nyanja amakhala ngati njira yachilengedwe yosefera madzi-momwe zinyalala ndi madzi odzaza ndi michere zimatuluka ndikutuluka madzi oyera. Udzu wa m'nyanja ukhoza kuonjezera pH ndi kuchuluka kwa mpweya wosungunuka m'madzi omwe ali pamwamba pa udzu wa m'nyanja (Chithunzi 3). 

Chithunzi 3. Momwe udzu wa m'nyanja umatulutsa mpweya ndikuwonjezera pH ya madzi ozungulira.

Ndiye udzu wa m'nyanja umatenga bwanji zakudya? Kuchuluka kwa michere kumatengera zinthu zambiri; kuthamanga kwa madzi, kuchuluka kwa zakudya zomwe zili m'madzi motsutsana ndi mmera ndi malire ozungulira, omwe amatengera kuthamanga kwa madzi, kusuntha kwa mafunde ndi kuchuluka kwa michere ndi kutsika kuchokera kumadzi kupita kutsamba.

Choncho, pa #WorldWaterDay tiyeni tonse titenge kamphindi kuti tithokoze ntchito yomwe udzu wa m'nyanja uli nawo pothandizira kukonza kapena kupanga madzi am'mphepete mwa nyanja omwe timadalira pazaumoyo wa anthu komanso kulumikizana kwachuma komwe kumadalira gombe lathanzi. Mutha kuphunzira zambiri zaubwino wa udzu wa m'nyanja komanso kubzala zina kuti muchepetse mpweya wanu ndi The Ocean Foundation's. SeaGrass Kukula pulogalamu ya blue carbon offset.