Njira Zakutumiza Kwachindunji

Pamene malonda a m'nyanja akuchulukirachulukira, momwemonso malo ake a chilengedwe amakula. Chifukwa cha kuchuluka kwa malonda padziko lonse lapansi, zotumiza zonyamula katundu zimabweretsa gawo lalikulu la mpweya woipa wa carbon dioxide, kuwombana kwa nyama zam'madzi, mpweya, phokoso, kuipitsidwa ndi pulasitiki, komanso kufalikira kwa zamoyo zowononga. Ngakhale kumapeto kwa moyo wa sitimayo pangakhale zovuta zazikulu za chilengedwe ndi ufulu wa anthu chifukwa cha zotsika mtengo komanso zosalongosoka zosweka zombo. Komabe, pali mipata yambiri yothetsa ziwopsezozi.

Kodi Zombo Zimawononga Bwanji Malo A M'nyanja?

Zombo ndi gwero lalikulu la kuipitsa mpweya, kuphatikizapo mpweya wowonjezera kutentha. Kafukufuku wapeza kuti zombo zapamadzi zoyendera madoko ku Europe zimathandizira kuti chilengedwe chikhale chochuluka ngati magalimoto onse ku Europe. Posachedwapa, pakhala pali kukakamiza kwa njira zopititsira patsogolo zomwe zingachepetse kutulutsa mpweya. Komabe, njira zina zomwe zaperekedwa - monga gasi wachilengedwe (LNG) - ndizoyipa kwambiri ku chilengedwe monga gasi wamba. Ngakhale kuti LNG imapanga mpweya wochepa kwambiri wa carbon dioxide kuposa mafuta amtundu wamba, imatulutsa methane (84 peresenti yowonjezera mpweya wowonjezera kutentha) mumlengalenga. 

Zamoyo za m’madzi zikupitirizabe kuvutika chifukwa cha kuvulala kwa sitima zapamadzi, kuwonongeka kwa phokoso, ndiponso mayendedwe oopsa. M’zaka makumi anayi zapitazi, ntchito yonyamula zombo zapamadzi yawonjezeka kuwirikiza katatu kapena kanayi pa chiŵerengero cha anthu amene akumenyedwa ndi anangumi padziko lonse. Kuwonongeka kwaphokoso kosalekeza kochokera kumakina ndi makina komanso kuwononga phokoso lambiri lobowola pansi pamadzi, kafukufuku wokhudza zivomezi, zitha kuwopseza kwambiri zamoyo za m'nyanja za m'nyanja pobisa kulumikizana kwa nyama, kusokoneza kuberekana, komanso kuyambitsa kupsinjika kwakukulu kwa zolengedwa zam'madzi. Kuphatikiza apo, pali mavuto ndi mikhalidwe yowopsa ya mamiliyoni a nyama zapadziko lapansi zonyamulidwa kudzera m'zombo chaka chilichonse. Nyama zimenezi zimadziimirira m’zinyalala zawo, zimavulazidwa chifukwa cha kugwedezedwa ndi mafunde akugunda zombozo, ndipo zimadzaza m’malo opanda mpweya wabwino kwa milungu ingapo. 

Kuwonongeka kwa pulasitiki kochokera ku sitima ndi komwe kukukulirakulira kwa kuwonongeka kwa pulasitiki m'nyanja. Maukonde apulasitiki ndi zida zochokera ku mabwato ophera nsomba zimatayidwa kapena kutayika panyanja. Zigawo zonyamula katundu, ngakhalenso zing'onozing'ono, zombo zoyenda panyanja, zimapangidwa mochulukira kuchokera ku mapulasitiki, kuphatikiza zonse ziwiri zowonjezeredwa ndi fiber ndi polyethylene. Ngakhale kuti mbali za pulasitiki zopepuka zimatha kuchepetsa kugwiritsa ntchito mafuta, popanda kukonzekera kutha kwa moyo, pulasitiki iyi imatha kuyipitsa nyanja kwazaka zambiri zikubwerazi. Utoto wambiri woletsa kufooketsa uli ndi ma polima apulasitiki opangira zombo zapamadzi kuti apewe kuwonongeka kapena kuchulukana kwapamtunda, monga algae ndi barnacles. Pomaliza, zombo zambiri zimataya molakwika zinyalala zomwe zidapangidwa m'boti zomwe, kuphatikiza pulasitiki yochokera m'sitima yomwe tatchula kale, imapanga gwero lalikulu la kuipitsa pulasitiki yam'nyanja.

Zombo zimapangidwira kuti zitenge madzi kuti zikhale zolimba komanso zokhazikika pamene zonyamula katundu zimakhala zopepuka potenga madzi a ballast kuti athetse kulemera kwake, koma madzi a ballast amatha kubweretsa okwera omwe sanayembekezere monga zomera ndi zinyama zomwe zili m'madzi a ballast. Komabe, ngati madzi a ballast sakhala osagwiritsidwa ntchito, kuyambitsidwa kwa mitundu yosakhala yachibadwidwe kungathe kuwononga zachilengedwe zachilengedwe pamene madzi atulutsidwa. Kuonjezera apo, madzi a ballast ndi madzi otayira opangidwa ndi zombo nthawi zonse samasamalidwa bwino ndipo nthawi zambiri amatayidwa m'madzi ozungulira akadali odzaza ndi zonyansa ndi zakunja, kuphatikizapo mahomoni ndi zotsalira zina za mankhwala okwera, zomwe zingawononge chilengedwe. Zowonjezereka ziyenera kuchitidwa kuti madzi a zombo asamalidwe bwino. 

Pomaliza, pali kuphwanya ufulu wa anthu yogwirizana ndi kusweka kwa zombo; njira yothyola sitimayo kukhala zigawo zomwe zingagwiritsidwenso ntchito. Kuyendetsa sitima zapamadzi m'mayiko omwe akutukuka kumene ndi kovuta, koopsa, komanso ntchito ya malipiro ochepa omwe ali ndi chitetezo chochepa kapena palibe chitetezo kwa ogwira ntchito. Ngakhale kuti kusweka kwa zombo nthawi zambiri kumakhala kogwirizana ndi chilengedwe kusiyana ndi kungomira kapena kusiya chombo kumapeto kwa moyo wake, pali zambiri zomwe ziyenera kuchitidwa pofuna kuteteza ogwira ntchito osweka zombo ndi kuonetsetsa kuti ana atetezedwa komanso kuti asagwiritsidwe ntchito molakwika. Kuphatikiza pa kuphwanya ufulu wa anthu, nthawi zambiri pamakhala kusowa kwa malamulo a chilengedwe m'mayiko ambiri kumene kusweka kwa zombo kumapangitsa kuti poizoni atuluke m'ngalawa kupita ku chilengedwe.

Ndi Mwayi Uti Ulipo Kuti Kutumiza Kukhale Kokhazikika?

• Limbikitsani kukhazikitsidwa kwa malamulo oletsa kuthamanga kwa liwiro komanso kuchepetsa liwiro m'madera omwe akumenyedwa kwambiri ndi zombo zapamadzi komanso kuchuluka kwa nyama zam'madzi zomwe zatsala pang'ono kutha. Kuthamanga pang'onopang'ono kwa zombo kumachepetsanso kutulutsa mpweya wowonjezera kutentha, kumachepetsa kuwononga mpweya, kumachepetsa kugwiritsa ntchito mafuta, komanso kumawonjezera chitetezo m'boti. Pofuna kuchepetsa kuwononga mpweya, zombo zimatha kuyendetsa zombo pang'onopang'ono kuti zichepetse kuwononga mafuta komanso kuchepetsa kutulutsa mpweya wa kaboni m'njira yomwe imadziwika kuti kuyendetsa pang'onopang'ono. 
• Kuchulukitsa kwandalama mu njira zoyendetsera zombo zokhazikika, kuphatikiza, koma osati zokhazo: ma sail, ma kite okwera, ndi makina owonjezera owonjezera amagetsi.
• Mayendedwe abwino angapereke njira zoyendetsera bwino zopewera malo oopsa, kupeza malo osodza, kuyang'anira momwe nyama zimasamuka kuti zichepetse kuwonongeka, kuonetsetsa kuti zikutsatira malamulo, komanso kuchepetsa nthawi yomwe sitimayo ili panyanja-ndipo kuchepetsa nthawi yomwe sitimayo ikuwononga.
• Pangani kapena perekani masensa omwe angagwiritsidwe ntchito kusonkhanitsa deta yam'nyanja. Zombo zomwe zimasonkhanitsa zokha zitsanzo zamadzi zimatha kupereka kuwunika kwanthawi yeniyeni komanso kuyesa kwa chemistry kuti zithandizire kudzaza mipata yazidziwitso zanyengo yam'nyanja, mafunde, kusintha kwa kutentha, ndi kusintha kwamadzi am'nyanja (monga acidification yanyanja).
• Pangani ma netiweki a GPS kuti alole zombo kuti zizindikire kuchuluka kwakukulu kwa microplastic, zida zopha nsomba, ndi zinyalala zam'madzi. Zinyalalazo zitha kutengedwa ndi aboma komanso mabungwe omwe si aboma kapena kusonkhanitsidwa ndi omwe ali m'makampani onyamula katundu.
• Phatikizani kugawana deta komwe kumathandizira mgwirizano pakati pa omwe ali mumakampani otumiza, asayansi, ndi opanga mfundo. 
• Limbikitsani kukhazikitsa mfundo zokhwima zapadziko lonse lapansi zokhuza madzi a ballast ndi madzi otayira kuti athane ndi kufalikira kwa mitundu yowononga.
• Limbikitsani udindo wokulirapo wa opanga pomwe mapulani omaliza amoyo amaganiziridwa kuchokera pamapangidwe oyamba a zombo.
• Konzani mankhwala atsopano a madzi oipa ndi madzi a ballast omwe amaonetsetsa kuti palibe zamoyo, zinyalala, kapena zakudya zomwe zimatayidwa mosasamala m'chilengedwe.

Blog iyi yasinthidwa kuchokera ku mutu wakuti Greening the Blue Economy: A Transdisciplinary Analysis yofalitsidwa mu Sustainability in the Marine Domain: Towards Ocean Governance and Beyond, eds. Carpenter, A., Johansson, T, and Skinner, J. (2021).