Ka la 25 Loetse, Phanele ea Mebuso e mabapi le Phetoho ea Tlelaemete e ile ea lokolla "Tlaleho e Ikhethileng ka Leoatle le Lefatše la Lefatše le Fetohang la Tlelaemete" (Tlaleho ea Leoatle le Leqhoa) ho tlaleha ka liphetoho tse bonoang tsa 'mele maoatleng le tikolohong e amanang le tsona. Bala phatlalatso ea rona ea boralitaba mona.

Litlaleho tse felletseng le tse hlokolosi tse tsoang ho bo-ramahlale li bohlokoa ebile li fana ka leseli la bohlokoa ka polanete ea rona le se kotsing. Ocean and Ice Report e bontša hore mesebetsi ea batho e senya leoatle haholo 'me e se e bakile liphetoho tse ke keng tsa etsolloa. Tlaleho e boetse e re hopotsa ka kamano ea rona le leoatle. Ho The Ocean Foundation, rea tseba hore ho bohlokoa hore kaofela ha rona re se ke ra utloisisa feela hore na mathata a teng a leoatle ke afe, empa hape le ho utloisisa hore na e mong le e mong a ka ntlafatsa bophelo ba maoatle joang ka ho etsa liqeto tse hlokolosi. Kaofela re ka etsetsa polanete ho hong kajeno! 

Mona ke lintlha tsa bohlokoa tse nkiloeng ho Ocean and Ice Report. 

Liphetoho tsa tšohanyetso li ke ke tsa qojoa lilemong tse 100 tse tlang ka lebaka la khabone ea batho e seng e kene sepakapakeng ho tsoa likoloing, lifofaneng le lifemeng.

Leoatle le montse ho feta 90% ea mocheso o feteletseng tsamaisong ea lefatše ho tloha ka Phetohelo ea Liindasteri. Ho se ho tla nka lilemo tse likete hore leqhoa le Antarctica le boele le bopehe hape, 'me ho eketseha ha asiti ea maoatleng ho tiile, ho mpefatsa litlamorao tsa phetoho ea maemo a leholimo tikolohong ea lebopo la leoatle.

Haeba re sa fokotse likhase hona joale, bokhoni ba rona ba ho ikamahanya le maemo bo tla sitisoa haholo maemong a tlang. Bala tataiso ea rona ho fokotsa sebaka sa hau sa khabone haeba u batla ho ithuta haholoanyane le ho etsa karolo ea hau.

Batho ba limilione tse likete tse 1.4 hajoale ba lula libakeng tse anngoeng ke likotsi le likotsi tsa ho fetoha ha maemo a maoatle, 'me ba tla tlameha ho ikamahanya le maemo.

Batho ba libilione tse 1.9 ba phela ka har'a Likhilomitara tse 100 tsa lebopo la leoatle (hoo e ka bang 28% ea baahi ba lefats'e), 'me mabopo ke libaka tse nang le baahi ba bangata ka ho fetisisa lefatšeng. Mekhatlo ena e tla tsoelapele ho tsetela molemong oa ts'ireletso ea tlhaho, hammoho le ho etsa hore meaho e ahetsoeng e be matla haholoanyane. Meruo ea mabopo a leoatle le eona e angoa hohle - ho tloha khoebong le lipalangoang, phepelo ea lijo le metsi, ho isa ho matla a ka nchafatsoang, le tse ling.

Motse o lebopong la metsi

Re tlil'o bona boemo ba leholimo bo feteletseng bakeng sa lilemo tse 100 tse tlang.

Leoatle le phetha karolo ea bohlokoa ho laoleng boemo ba leholimo le boemo ba leholimo, 'me tlaleho e bolela esale pele liphetoho tse eketsehileng ho tloha ho seo re seng re ntse re se utloa. Re tla lebella ho eketseha ha mocheso oa leoatleng, maholiotsoana a sefefo, liketsahalo tse feteletseng tsa El Niño le La Niña, maholiotsoana a tropike le mello ea hlaha.

Meaho ea batho le mekhoa ea boipheliso e tla behoa kotsing ntle le ho ikamahanya le maemo.

Ntle le boemo ba leholimo bo feteletseng, ho kenella ha metsi a letsoai le likhohola ho baka tšokelo mehloling ea rona ea metsi a hloekileng le meralo e teng ea mabopo. Re tla tsoelapele ho ba le ho fokotseha ha lihlahisoa tsa litlhapi, 'me bohahlauli le maeto le tsona li tla fokotsoa. Libaka tse lithabeng tse phahameng li tla hlaseloa habonolo ke ho hoholeha ha lefatše, maholiotsoana le likhohola, ha matsoapo a ntse a senyeha.

Tšenyo ea sefefo Puerto Rico ka mor'a Leholiotsoana Maria
Tšenyo ea sefefo Puerto Rico ke Leholiotsoana Maria. Mokoloto oa Lifoto: Molebeli oa Naha oa Puerto Rico, Flickr

Ho fokotsa tšenyo ea batho leoatleng le cryosphere ho ka boloka moruo oa lefatše ho feta lidolara tse libilione selemo le selemo.

Ho fokotseha ha bophelo bo botle ba maoatle ho hakanngoa hore ho tla bitsa $428 bilione ka selemo ka 2050, 'me ho tla nyolohela ho $1.979 trillion ka selemo ka 2100. Ho na le liindasteri tse seng kae kapa mekhoa ea motheo e hahiloeng e ke keng ea angoa ke liphetoho tse tlang.

Lintho li ntse li tsoela pele ka potlako ho feta kamoo ho neng ho boletsoe esale pele kateng.

Lilemong tse mashome a mararo tse fetileng, IPCC e ile ea lokolla tlaleho ea eona ea pele e neng e ithuta ka leoatle le cryosphere. Lintlafatso tse kang ho phahama ha bophahamo ba leoatle li ne li sa lebelloa hore li ka bonoa lekholong le tšoanang le la tlaleho ea mantlha, leha ho le joalo, li ntse li tsoela pele ka potlako ho feta kamoo ho neng ho boletsoe esale pele, hammoho le ho kenella ha mocheso oa leoatle.

Mefuta e mengata e kotsing ea ho fokotseha ho hoholo ha baahi le ho timela.

Liphetoho tsa tikoloho, joalo ka asiti ea leoatle le tahlehelo ea leqhoa la leoatle, li entse hore liphoofolo li falle le ho sebelisana le tikoloho ea tsona ka litsela tse ncha, 'me ho 'nile ha hlokomeloa ho amohela mehloli e mecha ea lijo. Ho tloha ho li-trout, ho ea ho li-kittiwakes, ho ea ho likorale, mekhoa ea ho ikamahanya le maemo le ea paballo e tla etsa qeto ea ho phela ha mefuta e mengata.

Mebuso e lokela ho boloka karolo e mafolofolo ho fokotsa likotsi tsa likoluoa.

Ho tloha ho tšebelisano-'moho ea lefats'e ho ea ho litharollo tsa lehae, mebuso e hloka ho eketsa boiteko ba eona ba ho mamella, ho ba baetapele ba ho fokotsa khabone, le ho sireletsa tikoloho ea bona ea lehae ho fapana le ho tsoelapele ho lumella tlhekefetso. Kantle ho taolo e eketsehileng ea tikoloho, batho ba tla sokola ho ikamahanya le liphetoho tsa lefatše.

Ho qhibiliha ha leqhoa lithabeng tse phahameng ho ama mehloli ea metsi, liindasteri tsa bohahlauli le botsitso ba naha.

Ho futhumala ha lefatše le ho qhibiliha ho sa feleng ha leqhoa le leqhoa ho fokotsa mohloli oa metsi bakeng sa batho ba itšetlehileng ka oona, bakeng sa metsi a nooang le ho tšehetsa temo. E tla ama le litoropo tsa ski tse itšetlehileng ka bohahlauli, haholo hobane li-avalanche le khoholeho ea mobu li kanna tsa ata.

Phokotso e theko e tlase ho feta ho ikamahanya le maemo, 'me ha re leta nako e telele ho nka khato, bobeli ba tsona bo tla bitsa chelete e ngata.

Ho sireletsa le ho baballa seo re nang le sona hajoale ke khetho e bonolo le e theko e tlase ho feta ho ikamahanya le liphetoho tse tlang kamora hore li etsahale. Libaka tse phelang lebōpong la leoatle tse kang lifate tsa mangrove, matsoai a letsoai le joang ba leoatleng, li ka thusa ho fokotsa likotsi le liphello tsa phetoho ea boemo ba leholimo, ka melemo e mengata e kopanetsoeng. Ho tsosolosa le ho baballa mekhoabo ea rona e lebopong la leoatle, ho thibela merafo e tebileng ea leoatle, le ho fokotsa ho ntšoa ha likhase tse futhumatsang lefatše ke litsela tse tharo tseo re ka fetolang maemo a teng. Tlaleho e boetse e phethela ka hore mehato eohle e tla fihlelleha haholoanyane, ha re nka khato kapele le ka boikemisetso bo boholo.

Ho fihlella tlaleho e felletseng, ea ho https://www.ipcc.ch/srocc/home/.