I se fa'amanatuga ia Peresitene Trump, na fautuaina ai e le Failautusi o le Initeria Ryan Zinke le fa'aitiitia o maa faamanatu se ono a le atunu'u, ma faia suiga i pulega mo maa faamanatu fa a le atunu'u. E tolu maafaamanatu a le atunu'u ua a'afia e puipuia vaega taua i ogasami o Amerika. O nofoaga ia o le sami e patino i tagata Amerika uma ma o loʻo umia i lima o le tatou malo feterale o se faʻatuatuaga lautele ina ia puipuia avanoa masani ma punaoa masani mo tagata uma, ma mo tupulaga o le lumanaʻi. Mo le tele o tausaga, na fa'ailoa mai ai e Peresetene o Amerika mai itu e lua ni maa faamanatu a le atunu'u e fai ma sui o tagata Amerika uma ma e le'i i ai muamua se tasi o Peresetene na manatu e fa'aleaogaina igoa na faia e pulega muamua.

I le amataga o lenei tausaga, na faasilasila mai ai e le Failautusi o Zinke e faapea o nisi maa faamanatu mai le tele o tausaga talu ai o le a faia se iloiloga e leʻi tupu muamua, faʻamaeʻaina ma taimi o faʻamatalaga lautele. Ma sa tali atu le tama i tagata lautele—e faitau afe faamatalaga na sasaa mai, o le toatele o i latou ua latou iloaina le maoae o le talatuu o le laueleele ma le sami na puipuia e Peresitene na muamua atu.

Mo se faʻataʻitaʻiga, na tofia e Peresitene George W. Bush le motu i matu sisifo o Hawaii e avea o se vaega o se maafaamanatu o le gataifale e taʻua o Papahānaumokuākea i le 2009. I le 2014, e faʻavae i luga o fautuaga faʻapitoa ma faʻatalanoaga ma paaga autu, o lenei maafaamanatu Hawaii na faʻalauteleina e Peresitene Obama i le 2014. Mo Peresitene uma e lua, o se faamuamua o le faatapulaaina o faiga faiva faapisinisi i totonu o maafaamanatu—e puipuia ai nofoaga autu ma maua ai se sulufaiga mo meaola uma o le sami.   

midway_obama_visit_22.png 
Peresitene Barack Obama ma le tagata su'esu'e o le sami Dr. Sylvia Earle i Midway Atol

O le Papahānaumokuākea o se fa'asao mo le tele o ituaiga, e aofia ai meaola lamatia e pei o tafola lanumoana, albatrosses si'usi'u pupuu, laumei sami, ma fa'amaufa'ailoga monike a Hawaii. O le maafaamanatu o le fale o nisi o aʻau sili ona matu ma sili ona maloloina i le lalolagi, e manatu i se tasi e sili ona ola i le mafanafana o le sami. O atumauga ma motu goto o ona ogasami loloto o loo nofoia e le silia ma le 7,000 ituaiga, e aofia ai manu sili ona matutua i le Lalolagi—amu uli ua silia ma le 4,000 tausaga na ola ai.   E tusa ai ma le National Geographic, “I le aotelega, o le kuata o meaola o loo nonofo i le maafaamanatu e le maua i se isi mea. E toʻatele isi e leʻi faailoaina—e pei o se feʻe paʻepaʻe aitu, na maua talu ai nei, lea na faaigoa e saienitisi o Casper.” 

Ina ia mautinoa o nei meaola faʻapitoa (ma aʻau ma isi faiga o loʻo latou nonofo ai) o le a le faʻafuaseʻi ona afaina i faigafaiva faapisinisi ma isi gaioiga e maua mai ai, o se maliega faʻatalanoa na faʻatagaina mo le au faifaiva mai Kauai ma Niihau e faʻaauau ona faʻaogaina a latou fagotaga masani. i totonu o le Sone Fa'apitoa Tau Tamaoaiga, ae fa'asa mai isi nofoaga fa'aletonu. Peitai, mo le maafaamanatu o le Atumotu i matu sisifo o Hawaii (Papahānaumokuākea), ua fautuaina e le Failautusi o Zinke le toe tatalaina o le avanoa i faigafaiva faapisinisi ma faaitiitia lona telē e ala i le suia o ona tuaoi.

Map_PMNM_2016.png

O le isi maa faamanatu na fautuaina e le Failautusi o Zinke mo le faaitiitia o le puipuiga, o se vaega o Amerika Samoa e taua o le Rose Atoll, lea foi na fausia e Peresitene Bush i le amataga o le 2009. E tusa ma le 10,156 maila faatafafa o le gataifale i Rose Atoll na puipuia e avea ma se tasi o le Marine National. O fa'amanatuga o lo'o sosolo atu i le Pasefika o lo'o puipuia ai le tele o fa'anatura o le gataifale ma le faitau miliona o meaola fa'alagolago i le Pasefika Tutotonu, e tusa ai ma le US Fish & Wildlife Service. I le tulaga lea, ua fautuaina ai e le Failautusi o le Initeria a Peresitene Trump le faaitiitia o tuaoi o lenei maafaamanatu, ma toe faataga le faiga faiva faapisinisi.

Lona tolu, o le Northeast Canyons ma Seamounts Marine National Monument na faia e Peresitene Obama i le 2016 ina ua mavae tausaga o feutagaiga ma tagata atamamai o ituaiga uma. O le vaega o lo'o ufiufiina e le maafaamanatu fou, lea e fa'ai'u i le pito o le sone tau tamaoaiga, 200 maila mai le fanua, ua lauiloa mo le tele o ituaiga o meaola ma nofoaga mama i le tele o le vevela ma le loloto. O tafola sperm whale o North Atlantic ua lamatia e fafaga latalata i luga. O vanu o lo'o fa'apipi'i i 'amu 'o'e lapopo'a e pei o faleta'alo i le togavao. 

O le tasi vaega o lenei maafaamanatu e tafe i le pito o le fata konetineta, e puipuia ai vanu tetele e tolu. O puipui o le vanu e ufitia i amu loloto, anemone, ma omomi e “foliga mai o se savaliga i le togalaau a Dr. Seuss,” o le tala lea a Peter Auster, saienitisi suʻesuʻe sinia i le Mystic Aquarium ma le polofesa suʻesuʻe emeritus i le Iunivesite o Connecticut.  

Northeast_Canyons_and_Seamounts_Marine_National_Monument_map_NOAA.png

O le Bear, Retriever, Physalia, ma Mytilus o mauga ia e fa e puipuia i le itu i saute o le fata konetineta, lea e pa'u ai le alititai i le to. E sili atu i le 7,000 futu le maualuga mai le fola o le sami, o latou o mauga mu anamua na fausia i le selau miliona tausaga talu ai i le vevela lava e tasi o magma na fausia ai New Hampshire's White Mountains.   

Na faia e Peresitene Obama se tuusaunoaga mo pa'u mumu faapisinisi ma faigafaiva ula a Amerika i totonu o lenei maafaamanatu, ma e mana'o le Failautusi o Zinke e tatala atoa i ituaiga faiga faiva faapisinisi.

O suiga ua fuafuaina i maa faamanatu a le atunuu lea na fautuaina e le Failautusi o le a matua luitauina i luma o le faamasinoga ona o se soliga o tulafono ma faiga faavae e faatatau i le pule ma le pule a le peresetene. O le a tele fo'i le lu'iina oi latou mo le solia o le tele o tagata lautele e fa'aalia e ala i faiga fa'amatalaga lautele i le taimi o latou fa'ailoga ma le iloiloga a Zinke. Pau lava le faamoemoe o le puipuiga, mo vaega laiti nei o le aofaiga atoa o ogasami o le atunuu e mafai ona faatumauina e ala i le faaaogaina o le tulafono.

Mo le tele o tausaga, o loʻo taʻitaʻia e le sosaiete faʻasao se taumafaiga e faʻamaonia ma tuʻu ese se pasene tauagafau o ogasami o le atunuʻu e avea ma nofoaga puipuia, ae na o nisi e le aofia ai faigafaiva faʻapisinisi. Matou te vaʻai i lenei mea e tatau, faʻapitoa, ma faʻaeteete. E ogatasi ma sini o le lalolagi, ia mautinoa le gafataulimaina o le ola o le sami i le taimi nei ma mo tupulaga o le lumanai.

O lea la, o fautuaga a le Failautusi o Zinke e le o ogatasi ma le malamalama loloto o tagata Amerika i le taua o le puipuia o eleele ma vai mo tupulaga o le lumanai. Ua malamalama le lautele o Amerika o le suia o nei igoa o le a afaina ai le gafatia o le Iunaite Setete e ausia sini mo le saogalemu o mea taumafa mo tupulaga o le lumanai e ala i le aveesea o puipuiga ua faamoemoe e toe faʻaleleia ma faʻateleina le gaosiga mo faiga faiva faʻatau, faiva faʻatau, ma faigafaiva ola.

5809223173_cf6449c5c9_b.png
Laumei lanu meamata a tamaiti i lalo o le Midway Island Pier i le Faamanatuga a le Gataifale a Papahānaumokuākea.

O le Ocean Foundation ua leva ona talitonu o le puipuia o le soifua maloloina o le sami ma ana meaola e le faʻaituau, faʻamuamua i le lalolagi atoa. O le atina'eina o se fuafuaga tau pulega mo ia maafaamanatu taitasi e le'o atoatoa, ma e mafai ai ona tele sao o tagata lautele i totonu o tapula'a o le folafolaga a le Peresetene. E le pei o Peresitene uma mai Theodore Roosevelt ia Barack Obama o le na faia se maafaamanatu na ala i luga i se tasi taeao ma filifili e faia i le taeao. E pei o i latou na muamua atu, na faia uma e Peresitene Bush ma Peresitene Obama le filiga tatau aʻo leʻi faia nei igoa. E afe ma afe tagata ua faailoa atu i le Failautusi o Zinke le taua o maa faamanatu a le atunuu ia i latou.

O le sui o le Komiti Faufautua a le TOF Dr. Sylvia Earle sa fa'aalia i le mekasini o le Taimi o Setema 18 mo lana ta'ita'iga i le faasaienisi o le sami ma le puipuiga o le sami. Fai mai a ia, e tatau ona tatou puipuia atoatoa vaega tetele o le sami ina ia mafai ai ona lagolagoina le saosaoa faifaipea o le faaolaola.

Matou te iloa o tagata uma e popole i le sami ma lona soifua maloloina e malamalama e tatau ona tatou tuʻu ese nofoaga faʻapitoa mo le puipuiga o le ola o le sami, ma faʻatagaina na itulagi e faʻafetaui i suiga o le kemisi o le sami, vevela, ma le loloto e aunoa ma se faʻalavelave faʻafuaseʻi mai gaioiga a tagata. O tagata uma e popole e tatau foi ona faʻafesoʻotaʻi taʻitaʻi o le tatou malo i tulaga uma e puipui ai maafaamanatu a le atunuʻu e pei ona fausia. Ua tatau i o tatou Peresitene ua mavae ona puipuia lo latou talatuu—ma o le a manuia fanau a fanau mai lo latou tofa mamao ma le poto i le puipuia o a tatou punaoa lautele.