Na ou faʻaaluina le 8th ma le 9th o Mati i Puntarenas, Costa Rica mo se aʻoaʻoga a Amerika Tutotonu e atiaʻe le gafatia mo matagaluega mai fafo o loʻo auai i le tali atu i le UN General Assembly (UNGA) Resolution 69/292 talosaga mo le faʻatalanoaina o se meafaigaluega faaletulafono fou e faʻafeiloaʻi. fa'asao ma le fa'aaogaina gafataulimaina o meaola eseese i tua atu o pulega fa'afaamasinoga a le atunu'u (BBNJ) i lalo o le UN Convention on the Law of the Sea ma fesoasoani i le lalolagi lautele e fa'atino Manulauti a le UN Sustainable Development Goals (aemaise SDG14 i luga o le sami). 

PUNTARENAS2.jpg

Ae faapefea lena mea mo se gutu? Fa'aliliuga: sa matou fesoasoani i tagata o le malo ina ia sauni e fa'atalanoa pe fa'afefea ona puipuia la'au ma manu e pa'u i fafo atu o le pule fa'aletulafono a so'o se atunu'u i le loloto ma luga o le alagaupu o le sami maualuga! O fea e iai tagata faomea...

Sa iai sui o Panama, Honduras, Kuatemala i le aʻoga, ma o le mea moni, o le matou talimalo, Costa Rica. I le faaopoopo atu i nei malo Amerika Tutotonu, sa i ai sui mai Mekisiko ma ni nai tagata mai le Atu Karipiane.

O le 71% o la tatou paneta o le sami, ma le 64% o le sami maualuga. O gaioiga a tagata e tutupu i vaeluaga lua (o le sami ma le alititai), faʻapea foʻi ma vaʻa tolu-itu (le vai ma le eleele i lalo o le sami) o le sami maualuga. Na talosaga le UNGA mo se pepa faaletulafono fou ona e leai se matou pulega agavaa e nafa ma vaega o le BBNJ, leai se meafaigaluega mo le galulue faatasi faavaomalo, ma leai se auala atoatoa e iloa ai le faʻasoaina o vaega o le BBNJ e fai ma measina masani mo tagata uma i luga o le paneta (e le na'o i latou e mafai ona o atu e ave). E pei o isi vaega o le vasa, o le sami maualuga e lamatia i le lauiloa ma le faʻatupuina o faʻamataʻu ma omiga a tagata. O gaioiga filifilia a tagata i luga o sami (e pei o faigafaiva po'o le la'uina po'o felauaiga) e fa'atautaia e fa'alapotopotoga fa'apitoa. E leai ni a latou pulega fa'aletulafono po'o se pule, ma e mautinoa lava e leai se faiga mo le fa'amaopoopoina ma le galulue fa'atasi.

O a matou failauga autu, mataupu suʻesuʻega, ma talanoaga laulau taamilo na faʻamaonia ai luitau ma talanoaina fofo. Na matou fa'aaluina le taimi e talanoa ai e uiga i le fa'asoaina o fa'amanuiaga a le gataifale, fa'aleleia le gafatia, fa'aliliuina o tekonolosi o le gataifale, mea faigaluega fa'atatau i le eria (e aofia ai nofoaga puipuia o le gataifale i tua atu o pulega fa'a-le-malo), su'esu'ega o a'afiaga o le si'osi'omaga, ma mataupu fa'asagatau (e aofia ai le fa'amaoniaina o le fa'amalosia, tausisia ma feeseeseaiga. iugafono). O le mea autu, o le fesili o le faʻafefea ona faʻasoa le tele o le sami maualuga (iloa ma le le iloa) i auala e faʻafeiloaʻi ai se measina masani i le lalolagi atoa. O le manatu autu o le manaʻoga e pulea le faʻaoga ma gaioiga i se auala saʻo i aso nei ma tutusa mo tupulaga o le lumanaʻi.

Na valaʻaulia aʻu iina e talanoa e uiga i le Sargasso Sea ma pe faʻafefea ona "puleaina" o se nofoaga i tua atu o le pulega a le malo. O le Sami Sargasso o lo'o taoto i le Atelani, e tele lava ona fa'amatalaina e ala tetele e fa o le sami e fausia ai se gyre i totonu e ola ai fala tetele o le sargassum. O le Sami o lo'o nofoia ai le tele o femalaga'iga ma isi ituaiga mo se vaega po'o le taimi atoa o lo latou olaga. Ou te nofo i luga o le Sargasso Sea Commission, ma matou te mitamita i auala sa matou agai i luma. 

BBNJ Talk_0.jpg

Ua uma ona fai a matou meaaoga ma faia a matou mataupu faasaienisi e uiga i le tulaga ese o meaola eseese o le Sargasso Sea. Ua matou iloiloina lona tulaga, suʻesuʻeina galuega a tagata, taʻu a matou sini faʻasao, ma faʻamalamalamaina se fuafuaga-galuega e tulituliloa a matou sini i la matou teritori. Ua leva ona matou galulue ina ia fa'ailoaina lo matou nofoaga fa'apitoa i fa'alapotopotoga talafeagai ma agava'a o lo'o feagai ma faigafaiva, meaola femalaga'i, va'a, la'u alititai, uaea i lalo o le sami, ma isi galuega (sili atu i le 20 fa'alapotopotoga fa'avaomalo ma fa'alapotopotoga). Ma o lenei, o loʻo matou suʻesuʻeina ma tusia la matou Fuafuaga Tausi mo le Sami Sargasso, o le "fuafuaga tau pulega" muamua mo se eria maualuga. E pei o lea, o le a aofia uma vaega ma gaioiga i le Sargasso Sea. E le gata i lea, o le a maua ai se auivi atoatoa mo le faʻasaoina ma le faʻaogaina gafataulimaina o lenei faʻalapotopotoga faʻapitoa faʻanatura o loʻo taoto i tua atu o soʻo se pulega faʻale-malo. O le mea moni, e leai se pule fa'aletulafono a le Komisi, o lea o le a na'o le tu'uina atu o le fa'atonuga i le matou Failautusi, ma le fautuaga i le au sainia o le Tautinoga a Hamilton lea na fa'atuina ai le Sargasso Sea Area of ​​Collaboration ma le matou komisi. O le a avea le Failautusi ma le au saini e tatau ona faatalitonuina faalapotopotoga faava o malo ma vaega e mulimuli i nei fautuaga.

O lesona na aʻoaʻoina mai la matou suʻesuʻega (ma isi), faʻapea foʻi ma le faʻavaeina o le mafuaaga mo le faʻatalanoaina o se meafaigaluega fou, e manino. E le faigofie lenei mea. Ole faiga o iai nei ole fa'atonuga fa'aletulafono e fa'amanuiaina ai i latou o lo'o tele atu alagaoa fa'atekonolosi ma mea tau tupe ona o le fa'aletonu. O lo'o iai fo'i feso'ota'iga, fa'atulafonoina, ma isi lu'itau o lo'o fa'apipi'iina i totonu o la tatou faiga o lo'o iai nei. 

I le amataga, e toaitiiti 'Pulega Agavaa' ma itiiti le faʻamaopoopoina, pe oʻo lava i fesoʻotaʻiga ia i latou. O le malo lava lea e tasi o loʻo fai ma sui i le tele o nei faʻalapotopotoga faʻavaomalo ma faʻalapotopotoga. Peita'i, o fa'alapotopotoga ta'itasi e iai a latou feagaiga fa'apitoa e mana'omia mo le puipuiga, fa'agasologa ma faiga fa'ai'uga. 

E le gata i lea, o nisi taimi o sui mai soʻo se atunuʻu e eseese i faʻalapotopotoga taʻitasi, e mafua ai ona le tutusa tulaga ma faʻamatalaga. Mo se fa'ata'ita'iga, o le sui o le atunu'u i le IMO ma le sui o le atunu'u i le ICCAT (le tuna and migratory species management body) o le a avea ma ni tagata 'ese'ese se to'alua mai fa'alapotopotoga eseese e lua e 'ese'ese fa'atonuga. Ma, o nisi setete o malo e matua teteʻe lava i le faʻaogaina o meaola faanatura ma faiga faʻaeteete. O nisi o faalapotopotoga e i ai le avega e faamaonia ai le sese-e oo lava i le fesiligia o saienitisi, NGO, ma le puipuiga o setete o malo e faailoa mai e iai aʻafiaga leaga o faigafaiva po o felauaiga-nai lo le taliaina o le aʻafiaga leaga e tatau ona faʻaitiitia mo le lelei o tagata uma.

Ata Vaega Laiti.jpg

Mo a matou su'esu'ega, po'o lenei mea faigaluega fou, o lo'o matou fa'atulagaina se fete'ena'iga i luga o aia tatau i le fa'aogaina gafataulimaina o meaola eseese. I le tasi itu o loʻo i ai a tatou meaola eseese, le paleni o meaola faanatura, faʻasoa faʻamanuiaga ma matafaioi, ma le foia o faʻamaʻi faʻamataʻu faʻamaʻi. I le isi itu, o loʻo matou vaʻavaʻai i le puipuia o meatotino faʻapitoa e taʻitaʻia ai le atinaʻeina o oloa ma tupe mama, pe maua mai i le pule silisili ese poʻo aia tatau o meatotino tumaoti. Ma, fa'aopoopo i totonu o le fa'afefiloi o nisi o a tatou gaioiga fa'aletagata i luga o le sami (aemaise lava faigafaiva) ua fa'atupuina le fa'aogaina le mafai ona fa'aogaina o meaola eseese i le tulaga o lo'o iai nei, ma e mana'omia le toe viliina.

O le mea e leaga ai, o malo e tetee i se meafaigaluega fou mo le puleaina o meaola eseese i tua atu o pulega a le atunuu e masani lava ona i ai punaoa e ave ai mea latou te mananaʻo ai, pe a latou mananaʻo i ai: faʻaaogaina tagata faʻatauvaʻa faʻaonaponei (pirates) lagolagoina e o latou atunuu e pei ona i ai i le 17th, 18th ma 19 senituri. E fa'apea fo'i, e taunu'u atu nei atunu'u i feutanaiga fa'atasi ai ma aumalaga to'atele, saunia lelei, lelei a'oa'oga ma fa'amoemoe manino e lagolagoina a latou mana'oga ta'ito'atasi. O le vaega o totoe o le lalolagi e tatau ona tutu i luga ma faitaulia. Ma, masalo o a tatou taumafaiga faatauvaa e fesoasoani atu i isi atunuu laiti tau atia'e ina ia saunia o le a maua ai ni tufatufaga.