A'o e alu atu i le matafaga e te filifilia i lenei taumafanafana, ia mata'ituina se vaega taua o le matafaga: o le oneone. O le oneone o se mea tatou te manatu i ai e tele; e ufitia ai matafaga i le lalolagi atoa ma o le vaega autu o toafa. Peita'i, e le'o tutusa uma le oneone ma a'o fa'aauau pea le fa'atupulaia o le faitau aofa'i o le lalolagi, ua fa'atupula'ia lo tatou mana'oga mo le oneone. O lea ua atili manino atili ai o le oneone o se punaoa e gata mai. E faigata ona tuu se tau i lena lagona o le oneone i le va o ou tamatamai vae po o le fausiaina o se maota oneone, ma e le o toe umi ae o le a oo ina faaitiitia lemu le sapalai o oneone a le lalolagi.   

O le oneone o le punaoa faanatura e sili ona tatou fa'aogaina pe a uma le ea ma le vai. E toetoe lava o mea uma. Mo se fa'ata'ita'iga, o le fale atonu o lo'o e nofo ai i le taimi nei e foliga mai o lo'o faia i le sima, o le oneone ma le iliili. O auala e fai i le sima. O tioata fa'amalama ma e o'o lava i se vaega o lau telefoni e faia fo'i i le oneone fa'afefeteina. I aso ua mavae, o le oneone sa avea ma punaoa masani-vaivai, ae o lea ua i ai le le lava i nisi o vaega, ua faʻaopoopoina tulafono faatonutonu.

Ua avea le oneone ma oloa e sili atu ona sailia i le lalolagi atoa. Ma o lea ua sili atu ona taugata.

O fea la e sau uma mai ai nei oneone ae fa'afefea ona tatou le uma? O le oneone e mafua mai i mauga; e malepelepe mauga i le matagi ma le timu, ma mou atu le mamafa i foliga o ni vaega laiti ua ma'e ese. I le silia ma le afe o tausaga, ua tafea ai e vaitafe na fasimea i lalo o mauga ma fausia ai ni faaputuga i po o latalata i le mea e fetaui ai ma le sami (po o le vaituloto) ma avea ma mea tatou te vaai i ai o oneone ma matafaga.   

josh-withers-525863-unsplash.jpg

Photo Credit: Josh Withers/Unsplash

I le taimi nei, o loʻo faʻalauteleina a tatou 'aʻai i se fua faatatau e leʻi tupu muamua ma o loʻo faʻaaogaina e taulaga le tele o sima nai lo se isi lava taimi muamua. Mo se faʻataʻitaʻiga, ua faʻaaogaina e Saina le tele o sima i nai tausaga talu ai nai lo le Iunaite Setete na faʻaaogaina i le 20 seneturi atoa. Ua avea Sigapoa ma atunuu aupito tele i le lalolagi e faaulufaleina mai oneone. Ua faaopoopo le 130 sikuea kilomita i lona fanua i luga o le 40 tausaga le umi. O fea e sau ai na fanua fou? Lafoa'i oneone i le sami. E iai fo'i na'o ituaiga oneone fa'apitoa e mafai ona fa'aoga mo sima ma isi ituaiga e le aoga mo galuega a tagata. O le oneone saito e te maua i le Toafa o Sahara e le mafai ona fai ma mea faufale. O nofoaga sili e su'e ai oneone mo sima o auvai o vaitafe ma gataifale. O le mana'omia o le oneone ua mafua ai ona tatou tafiesea auvai, matafaga, vaomatua, ma faatoaga ina ia oo atu i le oneone. Ua oo lava ina pulepulepule solitulafono i nisi o vaipanoa.

Na fuafuaina e le Polokalame o le Siʻosiʻomaga a Malo Aufaatasi e faapea, i le 2012, na faaaogā ai e le lalolagi toetoe lava 30 piliona tone o oneone ma iliili e fai ai sima.

Ua lava lena oneone e fausia ai se pa e 27 mita le maualuga ma 27 mita le lautele e faataamilo i le ekueta! O le tau fefaʻatauaʻiga o oneone e tusa ma le ono taimi nai lo le 25 tausaga talu ai ma i le US, ua faʻateleina le gaosiga o oneone i le 24% i le 5 tausaga talu ai. Sa i ai sauaga i punaoa oneone i nofoaga e pei o Initia, Kenya, Initonesia, Saina, ma Vietnam. Ua salalau solo mafia oneone ma le la'uina o oneone faasolitulafono aemaise lava i atunuu e vaivai pulega ma faiga pi'opi'o. E tusa ai ma le faamatalaga a le faatonu o le Matagaluega o Mea Faufale a Vietnam, e ono uma le oneone i le atunuu i le tausaga 2020. 

O le la'uina o oneone sa masani ona taatele i le lalolagi atoa. O maina oneone o ni mea lapopo'a tetele e toso ese ai le oneone mai le matafaga. Mulimuli ane, na amata ona iloa e tagata o nei maina o loʻo faʻaumatia matafaga ma amata lemu ona tapuni. Ae ui i lea, e tusa lava pe fai mai lena mea, o le oneone o loʻo avea pea ma mea e sili ona eliina i le lalolagi. O le oneone ma le iliili e o'o atu i le 85% o mea uma eliina i le lalolagi i tausaga ta'itasi. Ole mine oneone mulimuli ole gataifale i Amerika ole a tapunia ile 2020.

tatala-liina-2464761_1920.jpg    

Laina oneone

O le suaina o le oneone, lea e faia i lalo o le vai, o le isi lea auala e fesiitai ai le oneone mai le tasi nofoaga i le isi. E masani ona faʻaaogaina lenei oneone mo le "toe fafaga i le matafaga," lea e toe faʻatumu ai le oneone na leiloloa i se eria mai le tafetafea i le matafaga, tafia, poʻo isi mea e faʻafefe ai. O le toe fafaga i matafaga e finau i le tele o vaega ona o le tau o loʻo sau faʻatasi ma le mea moni o se mea le tumau. Mo se faʻataʻitaʻiga, Bathtub Beach i Martin County, Florida ua i ai le tele o le toe fafagaina. I le lua tausaga talu ai, e silia ma le $6 miliona na faʻaalu i le toe faʻaleleia ma le toe faʻaleleia o faʻamaʻi i Bathtub Beach na o ia. O ata mai le matafaga o nisi taimi o loʻo faʻaalia ai le oneone fou ua mou atu mai le matafaga i totonu ole 24 itula (silasila i lalo). 

E iai se vaifofō mo lenei lē lava o le oneone? I le taimi nei, ua fa'alagolago tele le sosaiete i le oneone e na'o le taofi le fa'aaogaina atoa. E tasi le tali atonu o le toe fa'aaogaina o oneone. Mo se fa'ata'ita'iga, afai e iai sau fale sima tuai e le o toe fa'aaogaina pe o lo'o suia, e mafai ona e tu'imomomoina le sima malo ma fa'aoga e fai ai le sima "fou". Ioe, o lo'o i ai fa'aletonu i le faia o lenei mea: e mafai ona taugata ma o le sima ua uma ona fa'aoga e le lelei ma le fa'aaogaina o le oneone fou. E mafai foʻi ona toe faʻaaogaina le asphalt ma faʻaaogaina e fai ma sui mo nisi faʻaoga. E le gata i lea, o isi mea e suitulaga i le oneone e aofia ai fausaga faufale i laupapa ma vaomago, ae e le taumate o le a sili atu ona lauiloa nai lo le sima. 

bogomil-mihaylov-519203-unsplash.jpg

Photo Credit: Bogomil Mihaylo/Unsplash

I le 2014, na mafai ai e Peretania ona toe faʻaaogaina le 28% o ana mea faufale, ma e oʻo atu i le 2025, ua fuafua le EU e toe faʻaaogaina le 75% o mea fau fale tioata, lea e tatau ona fesoasoani e faʻaititia le manaʻoga mo oneone fale gaosi oloa. Ua fuafua Sigapoa e fa'aogaina se alavai ma pamu mo le isi ana galuega tanu ina ia fa'aitiitia ai le fa'alagolago i le oneone. O lo'o su'e e le au su'esu'e ma inisinia ni auala sima, ma le fa'amoemoe o le taimi nei, o le toe fa'aaogaina o le tele o a tatou oloa fa'avae oneone o le a fesoasoani e fa'aitiitia ai le mana'omia o le oneone. 

O le la'uina o le oneone, eliina, ma le su'eina o mea uma e feso'ota'i ma a'afiaga leaga o le si'osi'omaga. Mo se faʻataʻitaʻiga, i Kenya, o le suʻeina o oneone ua fesoʻotaʻi ma le faaleagaina o amu. I Initia, o le su'eina o oneone ua lamatia ai korokotaila ua matua lamatia. I Initonesia, ua mou atu atumotu mai le tele o le la'uina o oneone.

O le aveeseina o le oneone mai se nofoaga e mafai ona afaina ai le gataifale, faʻaleagaina se siosiomaga faʻanatura, faʻafaigofie le faʻasalalauina o faʻamaʻi, ma avea ai se nofoaga e sili atu ona aʻafia i faʻalavelave faʻanatura.

Ua faʻaalia lenei mea i nofoaga e pei o Sri Lanka, lea na faʻaalia ai e suʻesuʻega ona o le laʻuina o oneone na tupu aʻo leʻi oʻo i le galulolo i le 2004, na sili atu le faʻaleagaina o galu nai lo le mea na semanu e leai se oneone. I Dubai, o le viliina e mafua ai le laoaina o afā oneone i lalo o le sami, lea e fasiotia ai meaola, faʻaumatia amu, fesuiaʻi mamanu o le tafe o le vai, ma mafai ona faʻafefe ai manu e pei o iʻa mai le pupuni o latou fuga. 

E leai se fa'amoemoe o le a taofia e le mata'utia oneone a lo tatou lalolagi le pipi malulu, ae e le mana'omia ona taofi. E tatau lava ona tatou aʻoaʻoina pe faʻafefea ona faʻaitiitia le aʻafiaga o le faʻaaogaina ma le toe foʻi mai. O tulaga faufale e tatau ona si'itia e fa'alautele ai le ola o se fale, ma le tele o mea faufale e mafai ona toe fa'aaogaina. O le a fa'aauau pea ona mou atu le oneone a'o fa'atupula'ia lo tatou faitau aofa'i fa'apea fo'i ma a tatou 'a'ai. O le nofouta i le faafitauli o le laasaga muamua lea. O isi laasaga o le faʻalauteleina o le ola o oloa oneone, toe faʻaaogaina, ma suʻesuʻeina isi oloa e ono suia ai le oneone. Tatou te le o tau i se taua faiaina i le taimi nei, ae e tatau ona tatou suia a tatou auala. 


punaoa

https://www.npr.org/2017/07/21/538472671/world-faces-global-sand-shortage
http://www.independent.co.uk/news/long_reads/sand-shortage-world-how-deal-solve-issue-raw-materials-supplies-glass-electronics-concrete-a8093721.html
https://www.economist.com/blogs/economist-explains/2017/04/economist-explains-8
https://www.newyorker.com/magazine/2017/05/29/the-world-is-running-out-of-sand
https://www.theguardian.com/cities/2017/feb/27/sand-mining-global-environmental-crisis-never-heard
https://www.smithsonianmag.com/science-nature/world-facing-global-sand-crisis-180964815/
https://www.usatoday.com/story/news/world/2017/11/28/could-we-run-out-sand-because-we-going-through-fast/901605001/
https://www.economist.com/news/finance-and-economics/21719797-thanks-booming-construction-activity-asia-sand-high-demand
https://www.tcpalm.com/story/opinion/columnists/gil-smart/2017/11/17/fewer-martin-county-residents-carrying-federal-flood-insurance-maybe-theyre-not-worried-sea-level-ri/869854001/
http://www.sciencemag.org/news/2018/03/asias-hunger-sand-takes-toll-endangered-species