Saunia e Caroline Coogan, Research Intern, The Ocean Foundation

O taimi uma lava ou te malaga ai i Niu Ioka e taia aʻu - ma e masani ona lofituina - i fale maualuluga ma le pisi o le olaga. O le tu i lalo o se fale e 300 mita le maualuga po o le tilotilo i luga o lona nofoaga mata'ituina, o le aai e mafai ona avea ma se vaomatua o le taulaga o loʻo faʻapupulaina i luga poʻo se aai emoemo meataalo o loʻo susulu i lalo. Vaai faalemafaufau i le oso mai le maualuga o le Aai o Niu Ioka i le loloto o le Grand Canyon, 1800 m i lalo.

O le tele o nei mea ofoofogia na faia e tagata ma natura ua musuia ai tusiata, tagata natura, ma saienitisi mo le tele o seneturi. O se faaaliga lata mai na saunia e Gus Petro vaai faalemafaufau i le aai e tu i totonu o vanu ma tumutumu o le Grand Canyon - ae a pe a ou fai atu ia te oe sa i ai se vanu e faaluaina lona telē ua uma ona iai i Niu Ioka? Leai se mea e manaʻomia mo photoshop iinei, le Hudson Canyon e 740 kilomita le umi ma 3200 mita le loloto ma na o ni maila i lalo o le Vaitafe o Hudson ma lalo ifo o le moana lanumoana…

O le fata Mid-Atlantic ua faailogaina i vanu ma seamounts, e tutusa uma le manaia o le Grand Canyon ma e pei lava o le pisi o Niu Ioka. O lanu lanu ma ituaiga tulaga ese e laina i luga o le fola poʻo le folau i le loloto. Mai Virginia e oo atu i le Aai o Niu Ioka e sefulu vanu o le sami loloto e tumu i le ola - e sefulu vanu e taʻitaʻia ai i tatou i se tasi o la tatou faamanatuina o le 10 tausaga.

O vanu mai Virginia ma Uosigitone, DC - le Norfolk, Uosigitone, ma Accomac vanu – iai nisi o fa'ata'ita'iga pito i saute o 'amu vai malulu ma a latou fauna. O 'amu e masani ona feso'ota'i ma vai mafanafana, vevela. E tutusa lava le taua o amu vai loloto ma e fa'afeiloa'i e pei lava o ituaiga eseese o ituaiga e pei o latou tausoga i matafaga. O le Norfolk mato ua fautuaina e avea o se gataifale puipuia i lea taimi ma lea taimi, o se faataitaiga masani o le auala tatou te tausia ai a tatou oa i fafo. Sa faaluaina le lafoaia o otaota o le leitio ma o loʻo lamatia i le taimi nei mai suʻesuʻega seismic.

O le aga'i mamao atu i matu e aumaia ai i tatou i le Baltimore Canyon, mata'ina ona o se tasi o na'o le tolu methane o lo'o tafe i luga o le fata Mid-Atlantic. Methane seeps e fausia ai se siosiomaga tulaga ese faaletino ma vailaau; ose si'osi'omaga e fetaui lelei i ai nisi o mussel ma paa. O Baltimore e taua tele ona o le tele o ola amu ma aoga e fai ma nofoaga e tausi ai meaola faapisinisi.

O nei vanu o le sami loloto, e pei o Wilmington ma Spencer vanu, o fanua fagota fua. O le 'ese'ese ma le tele o ituaiga o meaola e maua ai se nofoaga lelei mo fa'afiafiaga ma faigafaiva fa'apisinisi. E mafai ona fagogota mea uma mai paa i tuna ma malie. Talu ai o latou o se nofoaga taua mo le tele o ituaiga, o le puipuia o vanu i taimi o tau fagogo e mafai ona aoga tele mo le pulega o faigafaiva.  Tom's Canyon Complex – o se fa'asologa o nai vanu laiti - ua fa'apitoa fo'i ona o ona fagotaga mata'ina.

Ona ua na'o ni nai aso talu ona mae'a le Halloween, e le'o se fa'ailoga tele lea e aunoa ma le ta'ua o se mea suamalie – bubblegum! Amu, o lona uiga. O lenei ituaiga fa'aigoa fa'aigoa na maua e le NOAA su'esu'ega o le sami loloto i totonu Veatch ma Gilbert vanu. E le'i iloga muamua Gilbert ona o le maualuga o le eseesega o amu; ae o se malaga NOAA na maua talu ai nei na o le faafeagai e moni. O lo'o matou a'oa'oina i taimi uma le tele o le 'ese'esega o lo'o maua i mea matou te fa'apea e leai se ola o le alititai. Ae tatou te iloa uma le mea e tupu pe a tatou manatu!

O le mulimuli atu i lenei auala o vanu o le mea aupito sili lea i latou uma - o le Hudson mato. O lona mamafa i le 740 kilomita le umi ma le 3200 mita le loloto, e faaluaina le loloto o le Grand Canyon mataʻina ma o se malutaga mo fauna ma laʻau - mai meaola i le loloto e oʻo atu i tafolā mataʻutia ma dolphins o loʻo feoai latalata i luga. E pei ona ta'u mai e lona igoa, o se fa'aopoopoga o le vaitafe o Hudson - e fa'aalia ai le vasa o feso'ota'iga sa'o i le fanua. O i latou e iloa o le a mafaufau i le tele o fagotaga mo tuna ma sua uliuli. Pe latou te iloa foi o Facebook, imeli, ma BuzzFeed e sau uma mai le Hudson Canyon? O lenei itu i lalo o le sami o se fa'auluulu o uaea feso'ota'iga fiber-optic e fa'apipi'iina ai i tatou i le lalolagi lautele. O le mea tatou te toe foi i ai e itiiti ifo nai lo le fetu - o le filogia ma lapisi e tafe mai i puna i luga o le eleele ma toʻa i totonu o nei vanu loloto i tafatafa o a latou ituaiga eseese o ituaiga.

O le Ocean Foundation o loʻo faʻamanatuina le tatou sefulu tausaga i le Aai o Niu Ioka i lenei vaiaso - o le mea foi matou te faʻamoemoe e faʻamanatuina i se taimi lata mai, o le puipuiga o vanu i lalo o le sami. O le lagolagoina o fa'aputuga o i'a, fanua fa'atauva'a taua, mamama o le gataifale lapopo'a ma laiti, ma le tele o meaola, o nei vanu o se fa'amanatu mata'ina o le 'ese'esega o le ola i totonu o o tatou ogasami. O si'osi'omaga o lo'o tula'i mai luga a'e o magaala o Niu Ioka e fa'ata'ita'i i vanu tetele i le fogasami. O le pisapisao o le olaga i luga o auala o Niu Ioka – o moli, o tagata, o tala fou, telefoni ma tablets e feso’ota’i i luga o le initaneti – e fa’atusaina ai fo’i le tele o le olaga i lalo o le sami ma faamanatu mai ai ia i tatou le taua o lo tatou olaga i aso uma i luga o le eleele.

O le a la le mea e tutusa ai le Grand Canyon ma le Aai o Niu Ioka? O ni faamanatu sili atu ona vaaia o mea ofoofogia faalenatura ma mea na faia e tagata o loo taoto i lalo o galu.